Σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης εξαιτίας της έλλειψης νερού μπαίνει κι επισήμως η Αττική, η μεγαλύτερη και πολυπληθέστερη περιφέρεια της χώρας, με την κυβέρνηση να πετυχαίνει αυτό που είχε βάλει ως στόχο εδώ και καιρό: Να ανοίξει την κάνουλα των απευθείας αναθέσεων προς ιδιώτες... για το νερό και μάλιστα με fast track διαδικασίες...
Χθες, μετά από πιέσεις η ΡΑΑΕΥ έδωσε την «πολυπόθητη» θετική γνωμοδότηση για να κηρυχτεί η Αττική σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης για τη λειψυδρία και η κυβέρνηση εξασφάλισε όχι μόνο το πάτημα που ήθελε για να ξεκινήσουν πανάκριβα έργα, αλλά και το «φύλλο συκής», καθώς επισήμως την απόφαση έλαφε μια ανεξάρτητη αρχή και ότι το Μαξίμου ή ηγεσία του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας.
Όσον αφορά τα έργα που θα τρέξουν με βήμα ταχύ, το πλαίσιο έχει περιγραφεί εκτενώς εδώ και καιρό, με το πρώτο βήμα να είναι το σχέδιο «Εύρυτος», το οποίο έχει προϋπολογισμό 535 εκατομμυρίων ευρώ και προβλέπει την κατασκευή δύο σηράγγων που θα μεταφέρουν νερό από τους ποταμούς Κρικελιώτη και Καρπενησιώτη (τώρα καταλήγουν στην λίμνη Κρεμαστών) στον ταμιευτήρα του Εύηνου.
Οι ερωτήσεις και απαντήσεις από την ΕΥΔΑΠ
Αργά το βράδυ της Παρασκευής ήρθε και η άτυπη ενημέρωση από την Εταιρεία Υδρεύσεως και Αποχετεύσεως Πρωτευούσης με μια σειρά από ερωτήσεις και απαντήσεις με τις οποίες η εταιρεία επιχειρεί να δικαιολογήσει τις εξελίξεις, αλλά και να δώσει μερικές διευκρινίσεις για την κριτική που έχει ήδη ασκηθεί.
Ανάμεσα σε άλλα, η ΕΥΔΑΠ χαρακτηρίζει τις fast track αναθέσεις ως έργα προτεραιότητας και επιτάχυνσης, ενώ επισημαίνει ότι θα τηρηθούν απαρέγκλιτα όλες διαδικασίες διαφάνειας και νομιμότητας.
Αναλυτικά η ενημέρωση από την ΕΥΔΑΠ
1.Γιατί φτάσαμε σε αυτή την κατάσταση;
Η κύρια αιτία είναι η δραματική μείωση των αποθεμάτων στους ταμιευτήρες που υδροδοτούν την Αττική. Για παράδειγμα, το επίπεδο της στάθμης του νερού στον ταμιευτήρα του Ευήνου βρίσκεται σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα, ακόμα χαμηλότερα από αυτά του 2008, ενώ το γεγονός ότι η ξηρασία φαίνεται να είναι πιο έντονη στην, κρίσιμη από πλευράς υδροφορίας, λεκάνη του Ευήνου, και σε κάθε περίπτωση έχει αξιοσημείωτα μεγάλη διάρκεια, δικαιολογεί πλήρως την αυξημένη ανησυχία από πλευράς ΕΥΔΑΠ ΑΕ.
Η παραπάνω πτώση οφείλεται σε συνδυασμό παραγόντων. Η κλιματική αλλαγή έχει εντείνει τους ρυθμούς μείωσης αποθεμάτων νερού. Μέχρι το 2021 τα αποθέματα στους ταμιευτήρες ήταν σταθερά, στο 1,1 δις κυβικά μέτρα. Δεν μειώνονταν. Από το 2022, άρχισε η μείωση των αποθεμάτων που αγγίζει τα περίπου 250 εκατ. κυβικά μέτρα ανά έτος. Επιπλέον, σημειώνεται μείωση των βροχοπτώσεων κατά περίπου 25%, αύξηση της ετήσιας εξάτμισης κατά περίπου 15% και αύξηση της κατανάλωσης κατά περίπου 6%. Όλα αυτά τα στοιχεία, συντείνουν στο ότι η Ελλάδα θα αντιμετωπίσει, μετά την Κύπρο, το υψηλότερο υδατικό στρες στη νότια Ευρώπη. Ως υδατικό στρες, εννοούμε το ποσοστό του διαθέσιμου νερού μιας περιοχής που απαιτείται για να καλυφθεί η ζήτηση - στη χώρα μας αυτό φτάνει το 70%. Η Αττική και η Θεσσαλονίκη, αντιπροσωπεύοντας πάνω από τον μισό πληθυσμό της χώρας σε κατανάλωση πόσιμου νερού, βρίσκονται στο επίκεντρο.
Όλα αυτά οδήγησαν σε μια σειρά από επιστημονικές μελέτες ότι διανύουμε μια περίοδο έμμονης ξηρασίας, συγκρίσιμης μόνο με την ξηρασία της περιόδου 1988-1994, αν και όχι εξίσου ακραίας.
2.Τι σημαίνει «κατάσταση έκτακτης ανάγκης λειψυδρίας»;
Σημαίνει ότι, λόγω της σημαντικής μείωσης των αποθεμάτων νερού στους ταμιευτήρες της Αττικής, το ΥΠΕΝ — με τη γνωμοδότηση της Ρυθμιστικής Αρχής Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων (ΡΑΑΕΥ), κατόπιν αιτήματος της ΕΥΔΑΠ— αναγνωρίζει ότι υπάρχει επείγουσα ανάγκη για διαχείριση των υδατικών πόρων.
Η κήρυξη της Αττικής σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης λειψυδρίας είναι μια διαδικασία που στηρίζεται σε υδρολογικά δεδομένα και επιστημονικά κριτήρια, ενώ στην πράξη δίνει προτεραιότητα στην υλοποίηση κρίσιμων έργων υποδομής (ταμιευτήρες, δίκτυα, ενίσχυση αποθεμάτων), έτσι ώστε να θωρακιστεί η επάρκεια νερού μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα και να διασφαλιστεί η απρόσκοπτη εξυπηρέτηση της ύδρευσης και της άρδευσης.
Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης αποτελεί την ύστατη ευκαιρία της Πολιτείας να ολοκληρώσει με ταχύτητα και αποφασιστικότητα έργα αντιμετώπισης λειψυδρίας και να θωρακίσει την Αττική πριν να είναι πολύ αργά.
3.Πόσο επηρεάζει τον πολίτη;
Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης δεν συνοδεύεται από μέτρα περιορισμού που αφορούν τους πολίτες. Ο συναγερμός σηματοδοτεί τις ενέργειες της Πολιτείας, προκειμένου να θέσει σε ακόμα πιο υψηλή προτεραιότητα την άμεση έναρξη των απαραίτητων έργων. Σε κάθε περίπτωση ωστόσο, η εξέλιξη αυτή κάνει ακόμα πιο ξεκάθαρη την ευθύνη που έχουμε όλοι ως πολίτες σχετικά με την προστασία του πολύτιμού αυτού πόρου. Ο κόκκινος συναγερμός δεν σημαίνει περικοπές ή περιορισμούς. Σημαίνει υπεύθυνη στάση από όλους.
Μπορεί να έχει έρθει η ώρα των αποφάσεων για τα μεγάλα έργα που πρέπει να υλοποιηθούν, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δεν πρέπει να βελτιωθεί σημαντικά το ποσοστό ευαισθητοποίησης και χρήσης του νερού. Παρά το γεγονός ότι δεν έχουν ληφθεί έκτακτα μέτρα περιορισμού της κατανάλωσης, η συνειδητή και υπεύθυνη αξιοποίηση των υδάτινών μας πόρων είναι σημαντική — ειδικά όταν γνωρίζουμε ότι τα αποθέματα είναι περιορισμένα. Ήδη η ΕΥΔΑΠ έχει αναρτήσει στην ιστοσελίδα της αναλυτικές πληροφορίες για την εξοικονόμηση νερού στο σπίτι.
4.Γιατί τώρα και όχι νωρίτερα;
Διότι τώρα οριστικοποιήθηκαν τα επιστημονικά δεδομένα, τα οποία στοιχειοθετούν την ανάγκη για άμεσα μέτρα. Το αίτημα της ΕΥΔΑΠ προς την αρμόδια Αρχή, στηρίχθηκε σε επιστημονικές μελέτες και διαρκή παρακολούθηση των υδρολογικών δεδομένων. Ο συνδυασμός όλων αυτών μας οδήγησε στο συμπέρασμα ότι φτάνουμε σε ένα κρίσιμο σημείο.
Η σημερινή εξέλιξη δεν αποτελεί «κεραυνό εν αιθρία». Παρακολουθούμε όλα τα τελευταία χρόνια τις πολυεπίπεδες επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης στο ζήτημα της λειψυδρίας εξ ου και έχουν εξεταστεί πολλές διαφορετικές προσεγγίσεις πριν καταλήξουμε στα έργα και τις παρεμβάσεις που έχουν ήδη παρουσιαστεί. Έχει γίνει επί μακρόν μελέτη βέλτιστων διεθνών πρακτικών και έχουν αναλυθεί διαφορετικά μοντέλα που έχουν χρησιμοποιηθεί σε διαφορετικές χώρες πριν δημιουργηθεί αυτό το στρατηγικό σχέδιο για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας που έχει παρουσιαστεί.
Επιπλέον, απαιτήθηκαν ερευνητικές γεωτρήσεις και διεξοδικές μελέτες, προκειμένου να αποκρυσταλλωθούν τα έργα που θα πετύχουν την μεσομακροπρόθεσμη υδροδότηση της Αττικής για τα επόμενα 25 χρόνια.
Κατά συνέπεια κρίνεται ότι ο κίνδυνος λειψυδρίας σε χρονικό ορίζοντα έτους αλλά και για τα επόμενα 2-5 χρόνια είναι ορατός και δικαιολογεί αυξημένη ανησυχία, επαγρύπνηση και επίσπευση δράσεων θωράκισης του υδροσυστήματος – αλλά όχι πανικό.
5.Τι σημαίνει πρακτικά η επιτάχυνση των διαδικασιών;
Η ενεργοποίηση του αρ. 55 του νόμου 5215/25 σημαίνει ότι η διαδικασία των ωριμάνσεων γι’ αυτά τα – απαιτούμενα- μεγάλα έργα γίνεται μέσα από τη Μονάδα Συμβάσεων Στρατηγικής Σημασία του Υπερταμείου. Μπαίνουν δηλαδή σε προτεραιότητα και σε διαδικασία επιτάχυνσης. Σε κάθε περίπτωση, τηρούνται απαρέγκλιτα όλες οι διαδικασίες διαφάνειας και προφανώς νομιμότητας, με την εγγύηση του PPF όπως εξάλλου συμβαίνει σε δεκάδες κρίσιμα για τη χώρα μας έργα.
6.Ποια είναι τα επόμενα βήματα;
Έχει ήδη υπάρξει μια μεγάλη μελέτη και σχεδιασμός από την ΕΥΔΑΠ, σε συνεργασία με την Πολιτεία και με την κατεύθυνση των αρμοδίων, για μια σειρά από απαραίτητα έργα και παρεμβάσεις. Τα έργα αυτά έχουν παρουσιαστεί ήδη στη δημόσια συζήτηση. Πέρα από τη μελετητική τους ωρίμανση πλέον, προκειμένου να ξεκινήσει τάχιστα η υλοποίηση, αυτό που έχει επίσης σημασία είναι να υπάρξει η απαραίτητη ενημέρωση όλων των εμπλεκόμενων και η διαβούλευση, η κατανόηση των προκλήσεων και των επιλογών που υπάρχουν.
7.Μόνο η Ελλάδα έχει πρόβλημα λειψυδρίας;
Το φαινόμενο δεν είναι ελληνικό, αλλά έχει ένα ευρύτερο γεωγραφικό χαρακτήρα. Σύμφωνα με στοιχεία της European Environment Agency (EEA), περίπου το 30 % του πληθυσμού της νότιας Ευρώπης ζει σε περιοχές με μόνιμη υδατική πίεση, ενώ έως και το 70 % αντιμετωπίζει εποχική λειψυδρία κατά τους θερινούς μήνες. Η λειψυδρία στη Μεσόγειο δεν είναι απλώς μια περίοδος ανομβρίας — είναι μια δομική πρόκληση που απειλεί την κοινωνία, την οικονομία και το περιβάλλον.
Η Ισπανία αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση: τα τελευταία χρόνια αντιμετωπίζει παρατεταμένες περιόδους ξηρασίας και θερμότερων, πιο ξηρών χειμώνων που έχουν οδηγήσει σε σημαντική μείωση των αποθεμάτων νερού. Τα υπόγεια ύδατα έχουν υποχωρήσει επικίνδυνα, με κίνδυνο εισροής θαλάσσιου νερού και υποβάθμισης των πόρων.
Γι’ αυτό η Ισπανία όπως και πολλές άλλες χώρες της περιοχής υλοποιούν ολοκληρωμένες παρεμβάσεις για το νερό, τις οποίες η Ελλάδα τις έχει μελετήσει και έχει αξιοποιήσει να συμπεράσματα που προκύπτουν.
Τέλος, το ίδιο φαινόμενο λειψυδρίας αντιμετωπίζει η Κύπρος και η Ιταλία, αλλά και η Νότια Γαλλία. Συνεπώς, η Δυτική και Νοτιοανατολική Ευρώπη καλούνται να βρουν άμεσα λύσεις για ένα κοινό πρόβλημα.
Για το συγκεκριμένο θέμα, εξάλλου, είχε τοποθετηθεί, χθες, μέσω του ΑΠΕ -ΜΠΕ ο γενικός γραμματέας φυσικού περιβάλλοντος και υδάτινων πόρων του ΥΠΕΝ, Πέτρος Βαρελίδης. Όπως εξήγησε αυτό σημαίνει πρακτικά ότι δίνεται η δυνατότητα στους δήμους των δύο νησιών να αποδεσμεύσουν άμεσα κονδύλια από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων για να προχωρήσουν σε έργα ενίσχυσης των υδατικών αποθεμάτων μέσω αφαλατώσεως και άλλων αναγκαίων δράσεων και έργων.