Πίσω από τους αριθμούς της ανάπτυξης, παραμένουν βαθιά διαρθρωτικά προβλήματα που θέτουν υπό αμφισβήτηση το αν η χώρα βαδίζει πράγματι προς έναν ουσιαστικό εκσυγχρονισμό ή απλώς αναπαράγει ένα μοντέλο χαμηλής προστιθέμενης αξίας.
Σε αυτή τη συζήτηση παρεμβαίνει ο Ελληνογερμανός οικονομολόγος Αλέξανδρος Κρητικός, φωτίζοντας τις αδυναμίες, τις χαμένες ευκαιρίες και τις κρίσιμες επιλογές που θα καθορίσουν το οικονομικό μέλλον της Ελλάδας.
Ειδικότερα, ο καταξιωμένος Ελληνογερμανός οικονομολόγος, αναφέρει: «Φοβάμαι ότι αυτή η ανάπτυξη δεν φέρνει ευημερία».
Με αυτή τη φράση συνοψίζει ο Αλέξανδρος Κρητικός, σε συνέντευξή του, την κεντρική αδυναμία της ελληνικής οικονομίας.
Αν και η Ελλάδα αναπτύσσεται αυτή την περίοδο πιο γρήγορα από πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες, οι αριθμοί, όπως επισημαίνει ο καταξιωμένος Γερμανός οικονομολόγος ελληνικής καταγωγής, κρύβουν βαθιά διαρθρωτικά προβλήματα.
Η ανάκαμψη βασίζεται σε τομείς χαμηλής προστιθέμενης αξίας: «Τουρισμό και ακίνητα», όπου «οι μισθοί παραμένουν χαμηλοί και η παραγωγικότητα χαμηλή».
Η χώρα εξακολουθεί να βρίσκεται συγκριτικά «στη χαμηλότερη θέση στην παραγωγικότητα» στην ΕΕ.
Παρά την ανάπτυξη, «η Ελλάδα δεν έχει ακόμη επανέλθει στο επίπεδο ευημερίας του 2008».
Ο διευθυντής Ερευνών του Γερμανικού Ινστιτούτου Οικονομικών Ερευνών (DIW) υπογραμμίζει ότι αυτή η εικόνα δεν πρέπει να εκλαμβάνεται ως πραγματικός εκσυγχρονισμός.
Τι λείπει πραγματικά από την ελληνική οικονομία
Ο Κρητικός αντιμετωπίζει με επιφυλακτικότητα την απορρύθμιση της αγοράς εργασίας, όπως το 13ωρο και την εργασία έξι ημερών υπό προϋποθέσεις.
Μπορεί αυτά τα μέτρα να επιτρέπουν σε ορισμένους εργαζόμενους να αυξήσουν το εισόδημά τους, «αλλά αυτό συνιστά ουσιαστικά μια πρόχειρη αντιμετώπιση, χωρίς να αγγίζει τη ρίζα του προβλήματος».
Η παραγωγικότητα της χώρας δεν ενισχύεται. Μακροπρόθεσμα, δεν οδηγούν σε μια πιο δυναμική δομή οικονομίας.
Αντίθετα, παγιώνουν τη θέση των τομέων που συνδέονται με χαμηλούς μισθούς και περιορισμένη προστιθέμενη αξία.
Η ευημερία δεν προκύπτει από περισσότερες ώρες εργασίας.
Για τον διευθυντή Ερευνών του DIW είναι σαφές ότι η Ελλάδα χρειάζεται διεύρυνση της παραγωγικής της βάσης.
Ο Τουρισμός είναι σημαντικός και θα παραμείνει, αλλά αν συνεχίσει να είναι ο κυρίαρχος πυλώνας, θα περιορίζει τις μακροχρόνιες δυνατότητες ευημερίας.
Όπως λέει χαρακτηριστικά: «Θα ήταν σημαντικό η Ελλάδα να διευρύνει την παραγωγή της επιτέλους προς προϊόντα υψηλότερης ποιότητας, να γίνει πιο εξωστρεφής και να αφήσει τον τουρισμό ως έναν πυλώνα, όχι όμως ως τον κεντρικό, όπως είναι σήμερα».
Το συμπέρασμα για εκείνον είναι ξεκάθαρο: χωρίς νέους, ανθεκτικούς κλάδους, η Ελλάδα θα παραμείνει στάσιμη, στον προθάλαμο νέας κρίσης.
Μόνο με νέες βιομηχανίες, τεχνολογικά clusters και περισσότερη εξαγωγική δυναμική μπορεί να εξασφαλίσει σταθερή ευημερία.
Ελλάδα: Χάνονται ιδέες και μετά έρχεται η μετανάστευση
Στον τομέα της καινοτομίας, τα διαρθρωτικά προβλήματα της Ελλάδας είναι ακόμη πιο εμφανή.
Ο Κρητικός περιγράφει ένα εξαιρετικά δύσκολο περιβάλλον για νέους επιχειρηματίες, που τους ωθεί συστηματικά στο εξωτερικό: «Στην Ελλάδα είτε σου κλέβουν την ιδέα είτε η γραφειοκρατία είναι δυσβάσταχτη είτε η φορολογία τόσο υψηλή, που αν έχεις μια καλή ιδέα απλώς φεύγεις: στην Ελβετία, στις ΗΠΑ ή και στη Γερμανία – στο Μόναχο, όπου ήδη υπάρχουν αρκετά ελληνικά start-ups».
Η εικόνα αυτή συνδέεται άμεσα με την έλλειψη ολοκληρωμένων ερευνητικών και τεχνολογικών οικοσυστημάτων.
Ο Κρητικός αναφέρει συγκεκριμένα: «Στην Ελλάδα υπάρχουν ορισμένα ερευνητικά ινστιτούτα, όπως το Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσικών Επιστημών “Δημόκριτος”. Αλλά λείπει το περιβάλλον γύρω τους.
Λείπουν τα επιπλέον ινστιτούτα που θα υποστήριζαν τη μετάβαση της έρευνας σε εμπορεύσιμα προϊόντα.
Και λείπουν οι επιχειρήσεις που θα μπορούσαν να εγκατασταθούν δίπλα τους.
Κι αυτό θα ήταν ο κεντρικός δρόμος προς την πρόοδο».
Η απουσία ισχυρών ερευνητικών και τεχνολογικών clusters δυσκολεύει ακόμη περισσότερο την παραμονή και ανάπτυξη καινοτόμων επιχειρήσεων.
«Δυστυχώς, μένει κανείς πολύ σπάνια στην Ελλάδα με εξαιρετικές ιδέες, εξαιτίας της κακής ρύθμισης και της ελάχιστης υποστήριξης στην εφαρμογή».
Γερμανία: Μια οικονομία με αδύναμες υποδομές
Ο Αλέξανδρος Κρητικός παρακολουθεί εδώ και χρόνια τις αλλαγές στις οικονομικές συνθήκες της Ευρώπης και από τις τωρινές συνθήκες ένα γίνεται σαφές: η ανάκαμψη της Ελλάδας είναι πιο εύθραυστη από όσο δείχνουν οι αριθμοί – και οι γερμανικές υποδομές πιο αδύναμες από όσο πιστεύουν πολλοί.
Και οι δύο χώρες παλεύουν με διαρθρωτικά, όχι απλώς οικονομικά, προβλήματα.
«Υπερρύθμιση, κακή γραφειοκρατία, πραγματικά προβληματικές υποδομές και έλλειψη ειδικευμένου προσωπικού».
Ο Κρητικός περιγράφει μια ανησυχητική εικόνα για τη Γερμανία: «Πιστεύω ότι αντιμετωπίζουμε ήδη μια διαρθρωτική αδυναμία». Η αυτοκινητοβιομηχανία έκανε λάθη στη μετάβαση στην ηλεκτροκίνηση, αλλά «αυτό δεν είναι το ουσιαστικό πρόβλημα».
Η κυβέρνηση του Friedrich Merz προσπαθεί να αντιδράσει, αλλά, σύμφωνα με τον διευθυντή Ερευνών του DIW, «τα αποτελέσματα είναι μέχρι στιγμής περιορισμένα». Όπως λέει: «Όλα βρίσκονται ακόμη σε εξέλιξη.
Κι αυτό που πραγματικά λείπει είναι μια συνολική στρατηγική».
Αντί για καθαρές αποφάσεις, βλέπει «να προσπαθούν να μπαλώσουν τα συμπτώματα», αναβολές και αργή υλοποίηση ακόμη και μεγάλων έργων υποδομής.
Ακόμη και η, από γερμανικής πλευράς, πολιτικά επιτυχημένη κατάργηση της απόφασης για σταδιακό τέλος των κινητήρων εσωτερικής καύσης τον βρίσκει επιφυλακτικό: «Σίγουρα εξασφαλίζει στη γερμανική αυτοκινητοβιομηχανία λίγο περισσότερο χρόνο.
Δεν ξέρω όμως αν αυτό συνδέεται πραγματικά με περισσότερη ασφάλεια επενδύσεων. Μάλλον όχι».
Start-ups: Δυναμική αρχή, αδυναμία στο scale-up
Για το γερμανικό οικοσύστημα νεοφυών επιχειρήσεων, ο Κρητικός παρουσιάζει μια ανάμεικτη εικόνα. Το ξεκίνημα είναι εξαιρετικό: έρευνα, ανάπτυξη, πατέντες.
Αλλά μετά; «Βλέπουμε ότι στη Γερμανία, σε σύγκριση με τις ΗΠΑ, υπάρχουν λιγότερες ιδρύσεις».
Ιδιαίτερα προβληματική είναι η φάση της ανάπτυξης των νεοφυών επιχειρήσεων:
«Στις ΗΠΑ, από τον ίδιο αριθμό πατεντών παράγονται περίπου έξι φορές περισσότερα scale-ups σε σχέση με τη Γερμανία».
Αυτό δεν οφείλεται σε ιδιαίτερα συντηρητικούς επενδυτές, αλλά στο πλαίσιο κανόνων: στη φορολογία συμμετοχών, στις μετοχικές επιλογές εργαζομένων και στη νομοθεσία για το venture capital. «Και αυτό είναι ένα ζήτημα γνωστό εδώ και 10–20 χρόνια». Βελτιώσεις όμως δεν έχουν υπάρξει ουσιαστικές.
Μια πιθανή λύση θα μπορούσε να είναι το προτεινόμενο «28ο καθεστώς», ένα προαιρετικό ενιαίο ευρωπαϊκό φορολογικό και εταιρικό πλαίσιο για start-ups.
Ο Κρητικός βλέπει ξεκάθαρα πλεονεκτήματα: «Αυτό είναι πάντα ευπρόσδεκτο».
Θα βοηθούσε ιδιαίτερα μικρές χώρες, όπως η Ελλάδα, επειδή μετριάζει τα τοπικά διαρθρωτικά μειονεκτήματα.
Το κλειδί όμως είναι η εφαρμογή: «Θα καταφέρουμε να κάνουμε πραγματικά το ευρωπαϊκό οικοσύστημα τόσο ελκυστικό όσο το αμερικανικό; Αυτό πρέπει να είναι ο στόχος».
ΤΝ: η μεγάλη οικονομική πρόκληση
Στο θέμα της Τεχνητής Νοημοσύνης, ο Κρητικός εμφανίζεται συγκρατημένα αισιόδοξος.
Μπορεί να υπάρχει «μια φούσκα αυτή τη στιγμή», αλλά αυτό δεν αποκλείει μια μακροπρόθεσμη άνθηση.
Η ΤΝ θα αναδιαμορφώσει θεμελιωδώς «όλες τις διαδικασίες που μπορούν να υποστηριχθούν».
Οι επιχειρήσεις βρίσκονται ήδη στη μέση μιας μεγάλης μετάβασης. Οι παραγωγικές διαδικασίες αλλάζουν ριζικά, επαναλαμβανόμενες εργασίες αναδιοργανώνονται.
Για τις νεοφυείς επιχειρήσεις αλλά και για την ευρωπαϊκή οικονομία συνολικά, οι δυνατότητες είναι τεράστιες: «Βρισκόμαστε πραγματικά ακόμη στην αρχή».
www.bankingnews.gr