2 Ιουλ 2013

«Tο μέλλον του έθνους στην Eυρώπη του αύριο», Π. Κονδύλης

Σε σχέση με την Ευρώπη, το εθνικό ζήτημα εμφανίζεται περίπλοκο επειδή τα σημαντικότερα έθνη της δυτικής και κεντρικής Ευρώπης είναι, με πλανητικά μέτρα, μεσαίες Δυνάμεις, δηλ. Δυνάμεις οι οποίες ούτε μπορούν να σταθούν παράμερα ούτε και να...
διατηρήσουν τη θέση τους αυτοδύναμα το καθένα (πολύ λιγότερο αν το καθένα στραφεί εναντίον των υπολοίπων). Οι Δυνάμεις αυτές συνειδητοποιούν τη νέα κατάσταση πραγμάτων βαθμιαία μόνον, επειδή παλιές νοοτροπίες τις εμποδίζουν να συλλάβουν τις πλανητικές πλέον διαστάσεις των προβλημάτων και επειδή εν μέρει ακόμη ζουν από τα τεράστια αποθέματα της ιμπεριαλιστικής εποχής. Oσο διαρκούσε αυτή η εποχή, ο ανταγωνισμός των μεγάλων ευρωπαϊκών εθνών μεταξύ τους δεν εμπόδισε την οικουμενική επικράτηση της Ευρώπης – απεναντίας μάλιστα: ο ανταγωνισμός ωθούσε προς την επέκταση προκειμένου ο καθένας να μην υστερήσει σε σχέση με την επέκταση των ανταγωνιστών του.
H κατάσταση αυτή, που κράτησε πάνω από τέσσερις αιώνες, άλλαξε τώρα διπλά: μειώνεται τόσο το ειδικό (οικονομικό, δημογραφικό, γεωπολιτικό) βάρος της Eυρώπης όσο και η κοσμοϊστορική σημασία των ενδοευρωπαϊκών ανταγωνισμών. O πλανήτης δεν συνομαδώνεται πια γύρω από τον άξονα των ανταγωνισμών αυτών, παρά τα ευρωπαϊκά έθνη υποχρεώνονται τώρα να συνομαδωθούν εν όψει των πλανητικών ανταγωνισμών.
Eίναι παράδοξο, και όμως αληθινό: οι μεγάλοι ενδοευρωπαϊκοί πόλεμοι ήσαν δυνατοί, επειδή η Eυρώπη κυριαρχούσε στον κόσμο· σήμερα είναι αδύνατοι επειδή η Eυρώπη έπαψε πια να είναι η κινητήρια δύναμη της παγκόσμιας ιστορίας. Aυτό το ωμό γεγονός – και όχι η «λογική» ή οι «πικρές ιστορικές εμπειρίες», όπως λένε οι πανηγυρικές ομιλίες – τοποθετεί σε νέα φάση το πρόβλημα του εθνικισμού στη δυτική και κεντρική Eυρώπη. Aυτό είναι βέβαιο, αβέβαιο παραμένει όμως με ποιες υπερεθνικές οργανωτικές μορφές μπορεί να αντιμετωπιστεί η πρόκληση των καιρών.
Tο ισοζύγιο, η συγκυριαρχία και η ηγεμονία είναι εξ ίσου δυνατές, όπως είναι και διάφορες μικτές μορφές εθνικού και πολυεθνικού κράτους (αφού, καθώς είπαμε στην αρχή, η επιβίωση του έθνους διόλου δεν ταυτίζεται με τη διατήρηση του κλασικού εθνικού κράτους, όπως και η εξαφάνιση του έθνους δεν σημαίνει οπωσδήποτε το τέλος του κράτους ως μορφής πολιτικής οργάνωσης). Όμως, δυνατό είναι επίσης να ενταθούν οι κεντρόφυγες τάσεις εξ αιτίας εξωτερικής πίεσης ή της προσπάθειας ενός μέρους να επιβάλει την ηγεμονία του. Mια τέτοια εξέλιξη ίσως να χαροποιούσε μερικούς κοντόθωρους εθνικιστές, όμως θα ξόδευε άσκοπα ένα μεγάλο μέρος της ευρωπαϊκής ζωτικότητας.
Aπό τη σκοπιά ενός οικονομιστικού φιλελευθερισμού (με τον οποίο ταυτίζεται έμπρακτα η κοσμοπολίτικη «αριστερά», μολονότι συνεχίζει να χρησιμοποιεί χειραφετητικές κενολογίες), φαίνεται ότι το ζήτημα του έθνους και του εθνικισμού θα λυθεί από μόνο του χάρη στη διαπλοκή των οικονομικών και στον διεθνή καταμερισμό της εργασίας. Όπως ο καταμερισμός της εργασίας στην εκτεχνικευμένη μαζική δημοκρατία συνεπέφερε τον κατακερματισμό της κοινωνίας σε άτομα και την κατάλυση των κοινωνικών τάξεων της εποχής του φιλελευθερισμού, έτσι και τώρα, λέγεται, ότι η ίδια διαδικασία, καθώς θα επεκτείνεται σ’ ολόκληρο τον πλανήτη, θα κατακερματίσει τα έθνη σε άτομα και θα εξανεμίσει κάθε αίσθημα εθνικής συνοχής.

Δεν επιθυμούμε εδώ να υπενθυμίσουμε τα βάσιμα επιχειρήματα, τα οποία διατυπώθηκαν στην κοινωνιολογική συζήτηση των τελευταίων δεκαετιών εναντίον όσων προσπάθησαν να ερμηνεύσουν τη «συλλογική δράση», με αφετηρία την οικονομική στάθμιση οφέλους και ζημίας. Aς δούμε καλύτερα το πράγμα από τη σκοπιά του ζητήματος της κατανομής. Ακόμα κι αν περιοριστούμε στο οικονομικό αυτό κριτήριο, διόλου δεν αποκλείεται η πιθανότητα ότι το τάδε ή το δείνα ανθρώπινο σύνολο αντιλαμβάνεται το έθνος και την αντίστοιχη μορφή πολιτικής οργάνωσης ως το καλύτερο μέσο προάσπισης των συμφερόντων του· η άσκηση πολιτικής με στόχο την προάσπιση οικονομικών συμφερόντων θα μπορούσε να συνδεθεί τελεσφόρα με εθνικιστικά ιδεολογήματα. Αν πάλι το έθνος θεωρηθεί ξεπερασμένο, τότε η συλλογική οντότητα θα πρέπει να διευρυνθεί και να επιλέξει μιαν άλλη μορφή οργάνωσης της πολιτικής μονάδας. Όμως πάντοτε θα υπάρχουν και θα δρουν συλλογικές οντότητες με σκοπό να διασφαλίσουν για τον εαυτό τους πλεονεκτική θέση στον αγώνα κατανομής, εκτός πια κι αν καταστεί περιττή κάθε πολιτική οργάνωση. Οι οικονομιστές φιλελεύθεροι, που περιμένουν κάτι τέτοιο, θα όφειλαν να διαβάσουν προσεκτικότερα τον Adam Smith.
Το αν και πώς θα διατηρηθεί το έθνος ως πολιτική ή και πολιτισμική μονάδα δεν εξαρτάται λοιπόν από κάποιαν εγγενή και αμετάβλητη ουσία του, αλλά από τις μακροπρόθεσμες απαιτήσεις της πλανητικής κατάστασης ακριβέστερα: από τον τρόπο, με τον οποίο τα ενεργά υποκείμενα θα αντιληφθούν και θα αντιμετωπίσουν τις απαιτήσεις αυτές. Mπορούμε να φαντασθούμε πλείστους όσους συνδυασμούς και παραλλαγές. Σε πλεονεκτικότερη θέση βρίσκονται έθνη, τα οποία χάρη στο δυναμικό τους είναι σε θέση να αποτελέσουν ανταγωνιστικές πολιτικές μονάδες και μέσα στην πλανητική εποχή. Στη δυτική και κεντρική Eυρώπη, εξαιτίας της εθνικής της σύνθεσης, το εθνικό ζήτημα είναι ιδιαίτερα λεπτό. Kαι ακόμα λεπτότερο παρουσιάζεται στην περίπτωση της Γερμανίας, ως χώρας, η οποία είναι μεν η μεγαλύτερη στο χώρο αυτό, αλλά από πλανητική άποψη δεν είναι τίποτε παραπάνω από μεσαία δύναμη.
Εφημερίδα «Καθημερινή», 7 Απριλίου 1996
&&&&
     
…..
 
@@@@
Το πρώτο σχετικό άρθο: 
«Το έθνος στην πλανητική εποχή», Π. Κονδύλης

Αποτελεί η πολιτική αυτή μονάδα βιώσιμη οντότητα στο τέλος της χιλιετίας; 
Ποιοι παράγοντες καθορίζουν τη μοίρα της; 
Αν επιβιώσει θα πρέπει να ανταποκρίνεται στις νέες συνθήκες και να υπηρετεί νέους σκοπούς
Το να μιλάει κάποιος για το έθνος κατά τρόπο μεροληπτικό και ιδεολογικό είναι ο κανόνας και θα παραμείνει ο κανόνας. Ωστόσο δεν βλάπτει αν κάπου – κάπου παραβιάζεται ο κανόνας αυτός, έστω και με κίνδυνο να βρεθεί όποιος το κάνει ανάμεσα σε δύο πυρά. Στη μία άκρη του πεδίου της μάχης βρίσκεται η εθνικιστική «δεξιά», η οποία θεωρεί το έθνος ως το φυσικό πλαίσιο ζωής του ανθρώπου, όμως δεν εξηγεί πώς στάθηκε δυνατή η συλλογική ζωή και επιβίωση επί αιώνες και χιλιετίες δίχως έθνη με τη νεότερη έννοια του όρου. Επιπλέον η «δεξιά»συγχέει το δικαίωμα ζωής του έθνους με την έννοια της κυριαρχίας του κράτους, μη θέλοντας να εμπιστευθεί το πεπρωμένο του έθνους σε ένα πολυεθνικό κράτος, μολονότι πολλά ιστορικά παραδείγματα πιστοποιούν ότι κάτω από παρόμοιες συνθήκες τα έθνη μπορούν θαυμάσια να κρατηθούν στη ζωή και μάλιστα να ακμάσουν.
&&&&
Ιστοσελίδα για το έργο του Παναγιώτη Κονδύλη: Π.Κονδύλης (Kondylis) (περιέχει και εκτεταμένα αποσπάσματα των 2 άρθρων) 
  
Ένας κλασσικός,  δοκίμιο του Κώστα Κουτσουρέλη για τον Τάκη Κονδύλη.