Αθηνά Μαυρίδου
Η κολύμβηση αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Τα οφέλη της έχουν αναγνωριστεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας¹.
Στην αρχαιότητα ο Ιπποκράτης, πατέρας της ιατρικής επιστήμης αλλά και της ..
υδροθεραπείας, ίδρυσε Ασκληπεία σε περιοχές «με νερά που αναβλύζουν από πετρώματα».
υδροθεραπείας, ίδρυσε Ασκληπεία σε περιοχές «με νερά που αναβλύζουν από πετρώματα».
Αυτά, έλεγε, αναβλύζουν θερμά και περιέχουν σίδηρο, χαλκό, αργυρό, χρυσό, θείο και άλλα μεταλλικά στοιχεία².
Στη σημερινή εποχή, της ταχείας τεχνολογικής ανάπτυξης, πολλά προβλήματα επιλύονται και το περιβάλλον της πισίνας βελτιστοποιείται.
Η ενημέρωση του κοινού παίζει σημαντικό ρόλο σε όλα αυτά. Το κοινό πρέπει να είναι ενήμερο για δύο λόγους: για να μη συμβάλλει, λόγω άγνοιας, στην υπoβάθμιση της υγειονομικής ποιότητας του νερού και των εγκαταστάσεων, αλλά και για να μπορεί να απαιτεί ασφαλείς συνθήκες από τους υπευθύνους.
Οι λοιμώξεις
Σύμφωνα με διεθνείς μελέτες, οι λοιμώξεις στις πισίνες δεν προκαλούνται τόσο από βακτήρια, με εξαίρεση τη λεγιονέλα και το εντεροτοξινογόνο κολοβακτηρίδιο [E. coli O157:(H7)].
Ομως τεράστιο θέμα αποτελεί η παρουσία στο νερό των ψευδομονάδων και κυρίως της πυοκυανικής ψευδομονάδας (Pseudomonas aeruginosa). Ενδημεί κατ' εξοχήν σε πισίνες και προκαλεί μεταξύ άλλων εξωτερικές ωτίτιδες που προσβάλλουν τον έξω ακουστικό πόρο.
Προσβάλλει ενηλίκους αλλά κυρίως παιδιά που αθλούνται σε πισίνες συστηματικά - 70% των εξωτερικών ωτίτιδων συνδέονται με συστηματική κολύμβηση σε πισίνες που έχουν αποικιστεί με Pseudomonas aeruginosa³.
Το πρόβλημα με την ψευδομονάδα είναι ότι επιβιώνει και σε περιβάλλοντα με αυξημένη συγκέντρωση χλωρίου.
Ετσι, η προσπάθεια που γίνεται από διαχειριστές δεξαμενών να λύσουν το πρόβλημα ρίχνοντας στην πισίνα πολύ χλώριο, το μόνο αποτέλεσμα που φέρει είναι προβλήματα στην υγεία των κολυμβητών από τις παρενέργειες της χλωρίωσης.
Οι περισσότερες νομοθεσίες του κόσμου, αλλά και οι Κατευθυντήριες Οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, απαιτούν συστηματικό έλεγχο των κολυμβητηρίων για πυοκυανική ψευδομονάδα.
Στην Ελλάδα τα περισσότερα εργαστήρια ελέγχων κολυμβητηρίων με δική τους πρωτοβουλία κάνουν σχετικές αναλύσεις.
Ομως η απαρχαιωμένη Ελληνική Υγειονομική Διάταξη δεν επιβάλλει ρητά αυτούς τους ελέγχους, παρά τις πάμπολλες ενδείξεις παρουσίας ψευδομονάδων στις ελληνικές πισίνες.
Σύμφωνα με στοιχεία του Κεντρικού Εργαστηρίου Δημόσιας Υγείας για την 6ετία 2010-2016, ψευδομονάδες ανιχνεύθηκαν στο 8,3% των δειγμάτων, κυρίως σε πισίνες νοσοκομείων και ξενοδοχείων.
Γενικότερα, τα δημοτικά και κρατικά κολυμβητήρια έχουν πολύ υψηλότερα ποσοστά καταλληλότητας (93,4%) από τις θεραπευτικές πισίνες (77,7%), τις πισίνες των ξενοδοχείων (86,1%) και τις πισίνες των κατασκηνώσεων, που παρουσίασαν την χειρότερη εικόνα (67,2% καταλληλότητα).
Πολύ καλύτερα αποτελέσματα δίνουν οι πισίνες στην Αθήνα σε σχέση με την υπόλοιπη χώρα λόγω της πολύ καλής ποιότητας του νερού της ΕΥΔΑΠ⁴.
Μικρόβια που φέρουν οι κολυμβητές
Μέσα στην πισίνα, ο καθένας μας ξεπλένει μικροοργανισμούς που φέρει στο δέρμα και στις κοιλότητες του σώματος.
Κάποιοι από αυτούς αποτελούν μέρος της φυσιολογικής μας χλωρίδας, του μικροβιώματος, όπως λέγεται πλέον ορθότερα. Κάποιοι είναι παθογόνοι επειδή ο κολυμβητής έχει ενεργή ή μη έκδηλη λοίμωξη.
Το πρόβλημα είναι ότι μέσω του νερού αυτοί οι μικροοργανισμοί μεταφέρονται στους άλλους κολυμβητές.
Η μετάδοση γίνεται με το ξέπλυμα του σώματος αλλά και με εμετό, έκκριση υδαρών κοπράνων, αίμα και ούρα - όλα πολύ συνήθη φαινόμενα σε πισίνες.
Η λεγόμενη «ολική» συγκέντρωση των μικροοργανισμών στο νερό αποτελεί έναν από τους πιο χρήσιμους δείκτες παρακολούθησης της ποιότητας του νερού αλλά και αυτόν που τις περισσότερες φορές ξεπερνά τα νομοθετικά όρια.
Η αύξηση του δείκτη υποδεικνύει ελλιπή επεξεργασία αλλά και υπερφόρτωση της πισίνας επειδή κολυμπάνε συγχρόνως περισσότεροι κολυμβητές από όσους επιτρέπει ο όγκος του νερού.
Ο μέγιστος αριθμός κολυμβητών σε μία πισίνα καθορίζεται ρητά από την Υγειονομική Διάταξη, για να περιορίζεται η μετάδοση παθογόνων από τον έναν κολυμβητή στον άλλο.
Από έρευνα σε πισίνες ξενοδοχείων περιοχής χειμερινού τουρισμού, οι μισές από αυτές ξεπερνούσαν το νομοθετικό όριο καταμέτρησης ολικών μικροοργανισμών⁵.
Σύμφωνα με μελέτη που παρουσίασε το δίκτυο παρακολούθησης κολυμβητικών δεξαμενών της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας, το νομοθετικό αυτό όριο, ιδιαίτερα υψηλό στην ελληνική υγειονομική διάταξη, πρέπει να αναθεωρηθεί και να εναρμονιστεί με τις Κατευθυντήριες Οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας⁶.
Ιοί και πρωτόζωα
Διεθνώς, κύριοι λοιμογόνοι παράγοντες που μεταδίδονται μέσω του νερού της πισίνας είναι οι ιοί και τα παράσιτα.
Ευτυχώς στην Ελλάδα το κρυπτοσπορίδιο, κύρια αιτία παρασιτώσεων υδατογενούς μετάδοσης δεν ανιχνεύεται συχνά, ούτε οι ακανθαμοιβάδες (Acanthamoeba keratitis), οι οποίες μπορούν να προκαλέσουν ακόμα και τύφλωση, με μόλυνση του κερατοειδούς χιτώνα των ματιών.
Αντίθετα, ανιχνεύονται ιοί με κύριες ομάδες τους νοροϊούς και τους αδενοϊούς.
Οι ιδιαιτερότητες των ιών, που τους κάνουν πιο εύκολα μεταδιδόμενους από τα βακτήρια, είναι ότι προκαλούν λοιμώξεις ακόμα και αν ανιχνεύονται σε μικρή συγκέντρωση.
Ενώ, για παράδειγμα, για να πάθει κάποιος σαλμονέλωση χρειάζεται να καταπιεί εκατομμύρια κύτταρα, για να πάθει ηπατίτιδα Α αρκούν μερικές εκατοντάδες ή ακόμα και δεκάδες ιοί.
Επίσης, οι ιοί επιβιώνουν μεγάλο χρονικό διάστημα στο νερό της πισίνας εφόσον το χλώριο δεν τους αδρανοποιεί. Ετσι, αυξάνεται η πιθανότητα να μεταδοθεί η ίωση. Από διεθνείς μελέτες φαίνεται ότι οι μισές, περίπου, επιδημίες ιώσεων προκαλούνται μέσω των κολυμβητηρίων⁷.
Η δημιουργία βιοϊμενίου (βιοφίλμ)
Συχνά στα τοιχώματα των δεξαμενών, στις σωληνώσεις, στα φίλτρα και στους αρμούς των πλακιδίων δημιουργείται το λεγόμενο «βιοϊμένιο» ή «βιοφίλμ».
Είναι ένα σύνολο επικαθήσεων αλάτων και οργανικών ουσιών ανάμεσα στις οποίες εγκαθίστανται και πολλαπλασιάζονται βακτήρια και κυρίως ψευδομονάδες.
Το βιοϊμένιο αν αποκολληθεί εμπλουτίζει το νερό με εκατομμύρια κύτταρα παθογόνων. Στο συνέδριο παρουσιάστηκαν υλικά που «αυτοπροστατεύονται» από το βιοφίλμ, το καθένα με ιδιαίτερες ιδιότητες.
Η αντιμικροβιακή ιδιότητα του χαλκού, π.χ., είναι γνωστή από την αρχαιότητα.
Σήμερα ξέρουμε ότι δημιουργεί ελεύθερες ρίζες οξυγόνου, τοξικές για τα βακτήρια. Υλικά από διοξείδια του τιτανίου και οργανoπυριτικές ενώσεις προτείνονται όλο και περισσότερο και πρέπει νομοθετικά να ενθαρρύνεται η χρήση τους⁸.
Επεξεργασία και απολύμανση
Ενα οποιοδήποτε σύστημα απολύμανσης αποδίδει μόνο σε «καθαρό» νερό, απαλλαγμένο οργανικών ουσιών, που ανακυκλώνεται συνεχώς.
Στην αντίθετη περίπτωση, απλώς το χλώριο ενώνεται με τις οργανικές ουσίες και δημιουργεί επικίνδυνα παραπροϊόντα, τριαλομεθάνια και χλωραμίνες.
Επομένως, η βάση της υγειονομικής ασφάλειας του νερού είναι η επεξεργασία.
Τα σύγχρονα φίλτρα παρουσιάζουν τόση τεχνολογική βελτίωση που, σε συνδυασμό με νέες τεχνολογίες απολύμανσης, δημιουργούν ελπίδες για την ολική κατάργηση της χλωρίωσης του νερού, δηλαδή της ουσίας που η χρήση του αποτελεί ευχή και κατάρα, λόγω των παραπροϊόντων του.
Γυάλινα φίλτρα, συνδυασμοί οζόνωσης με UV ακτινοβολία, διοξείδιο του χλωρίου και πολλοί άλλοι συνδυασμοί δίνουν ευελιξία στον διαχειριστή της πισίνας να αντιμετωπίσει το δικό του πρόβλημα με ό,τι καλύτερο υπάρχει και όχι να είναι δεμένος με μια ανελαστική και μόνη λύση: τη χλωρίωση.
Οι νομοθεσίες πολλών χωρών επιτρέπουν την άμεση χρήση των νέων τεχνολογιών, περιορίζοντας έτσι τη χρήση του χλωρίου.
Η χλωρίωση στην Ελληνική Υγειονομική διάταξη
Στα ελληνικά κολυμβητήρια επικρατεί η χλωρίωση του νερού. Ομως δεν είναι καθόλου ασφαλής.
Το χλώριο ενώνεται με οργανικές ουσίες στο νερό και δημιουργεί παραπροϊόντα, χλωραμίνες και τριαλομεθάνια.
Οι χλωραμίνες και κυρίως το χλωροφόρμιο είναι αυτές που προκαλούν οσμή «χλωρίου» στα κλειστά κολυμβητήρια, ερεθίζουν τα μάτια αλλά κυρίως, λόγω της πτητικότητάς τους, είναι υπεύθυνες για πρόκληση άσθματος σε μικρά παιδιά που κολυμπούν συστηματικά.
Οταν υπάρχουν σε αυξημένη συγκέντρωση στον αέρα του κλειστού κολυμβητηρίου, παρεμβαίνουν στη λειτουργία λιποπρωτεϊνών που βοηθούν τη φυσιολογική δραστηριότητα των πνευμόνων, χαλαρώνοντας μεταξύ άλλων την επιφανειακή τάση στο πνευμονικό επιθήλιο.
Τα τριαλομεθάνια είναι καρκινογόνες ουσίες που πλήττουν το συκώτι και τα νεφρά. Δυστυχώς, η Ελληνική Υγειονομική Διάταξη δεν προβλέπει έλεγχο του αέρα των κλειστών κολυμβητηρίων.
Noμοθεσία ή μάλλον έλλειψη Ευρωπαϊκής Οδηγίας
Προς το παρόν δεν υπάρχει Ευρωπαϊκή Οδηγία για τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, όπως υπάρχει για παράδειγμα για την ποιότητα του πόσιμου νερού ή των ακτών κολύμβησης.
Μια κοινή Ευρωπαϊκή Οδηγία θα ήταν ωφέλιμη για τον τουρισμό, εφόσον οι τουρίστες θα είχαν παρόμοιο δίχτυ νομοθετικής προστασίας σε όλες τις χώρες.
Για την Ελλάδα, μία ενιαία νομοθετική ρύθμιση θα ήταν ιδιαίτερα σημαντική, μια και η επικαιροποίηση της νομοθεσίας είναι αποσπασματική και εν πολλοίς ανήκει στο υπουργείο Τουρισμού αντί του υπουργείου Υγείας.
Είναι ενδιαφέρουσα πρόσφατη νομοθετική ρύθμιση που δεν απαιτεί άδεια λειτουργίας μιας δεξαμενής.
Ο ιδιοκτήτης υποχρεούται απλώς να «γνωστοποιήσει» την έναρξη λειτουργίας στο υπουργείο Τουρισμού και να τηρεί φάκελο με στοιχεία για πιθανό έλεγχο.
Με την ασφυκτική μείωση του προσωπικού των Περιφερειών είναι απίθανος ένας έστω και δειγματοληπτικός έλεγχος
. Ετσι, η ασφάλεια της πισίνας μένει στα χέρια, στην καλή διάθεση και στις απαιτήσεις των tour operators και όχι στις Ελληνικές Υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας.
Ο τουρισμός
Μια Ευρωπαϊκή Οδηγία θα αποτελούσε πίεση προς τα ξενοδοχεία όλων των ευρωπαϊκών χωρών αλλά και σε εξωτικούς τουριστικούς προορισμούς.
Οι κάτοικοι χωρών της εύκρατης ζώνης, όπως για παράδειγμα όλοι οι Ευρωπαίοι πολίτες, είναι ευάλωτοι σε παρασιτώσεις (αναφέρθηκαν παραπάνω) και σε άλλα τροπικά παθογόνα που ευδοκιμούν σε χώρες με αυξημένη θερμοκρασία και υγρασία.
«Oι τουρίστες συνήθως ενημερώνονται για μέτρα προστασίας από το φαγητό και το νερό που θα καταναλώσουν, αλλά κανείς δεν τους ενημερώνει για την υγειονομική βόμβα που δυνητικά θα μπορούσε να είναι μια κακής ποιότητας πισίνα», όπως χαρακτηριστικά ανέφερε ο εκπρόσωπος της τεράστιας τουριστικής διοργάνωσης POOLASIA.
Ενα προφητικό και ένα σύγχρονο έργο τέχνης
Το 1546 ο Γερμανός ζωγράφος της Αναγέννησης Lucas Cranach ο Πρεσβύτερος, ζωγράφισε έναν πίνακα που τον ονόμασε «Η πηγή της νιότης».
Στο αριστερό μέρος του απεικονίζονται ηλικιωμένοι και άρρωστοι άνθρωποι, πολλοί υποβασταζόμενοι, να μπαίνουν σε μια πισίνα της εποχής.
Τους βλέπουμε να βγαίνουν από τη δεξιά μεριά νέοι και υγιείς. Πολύ αργότερα, στη δεκαετία του ’60, ο Βρετανός ζωγράφος David Hockney ζωγράφισε μια σειρά από πίνακες με τίτλο «Οι πισίνες».
Εκεί φαίνεται καθαρά ο ρόλος της πισίνας ως status symbol στην αναδυόμενη από τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο, νεόπλουτη Ευρώπη.
Το ενδιαφέρον είναι ότι και οι δύο ζωγράφοι εικονογραφούν πραγματικότητες που ισχύουν μέχρι σήμερα.
Η πισίνα είναι μέρος της καθημερινότητας του δυτικού ανθρώπου, για την άθληση των παιδιών, για διασκέδαση, για ευεξία (spa) ή για θεραπεία.
Και το καλοκαίρι βρίσκει φίλους και πολέμιους της χρήσης της. Πισίνα ή θάλασσα;Πού είμαστε πιο ασφαλείς; Τι μας ωφελεί περισσότερο;
Τα θέματα αυτά συζητήθηκαν στο 7ο Διεθνές Συνέδριο Κολυμβητηρίων, Δεξαμενών Υδροθεραπείας και Ευεξίας (spa) που διοργανώθηκε στην Κω τον Μάιο του 2017.
10 σημεία που πρέπει να προσέξεις πριν μπεις στην πισίνα
Ο έλεγχος του κολυμβητή
Το νερό να είναι διαυγές και τα τοιχώματα και ο πυθμένας να μην έχουν πρασινίλες (βιοφίλμ)
Η πισίνα συχνά αποτελεί ένα περιβάλλον ακόμα πιο επικίνδυνο και από το νερό που θα πιούμε ή το φαγητό που θα καταναλώσουμε, κυρίως διότι δεν συνειδητοποιούμε αυτή την επικινδυνότητα και δεν λαμβάνουμε μέτρα προστασίας.
Στις τροπικές χώρες ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος:
▶ διότι το θερμό και υγρό κλίμα ευνοεί την ανάπτυξη παρασίτων,
▶ διότι δεν έχουμε κανέναν μηχανισμό ανοσίας έναντι των τροπικών παθογόνων,
▶ διότι τα μέτρα προστασίας της πισίνας είναι πολύ συχνά ελλιπή.
Info:
Εβδομο Διεθνές Συνέδριο Κολυμβητικών Δεξαμενών και λουτρών ευεξίας και υδροθεραπείας, Κως, 2-5 Μαΐου 2017.
Διοργάνωση: ΤΕΙ Αθήνας, Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων, ομ. καθ. Αθηνά Μαυρίδου - Παν. Πατρών Ιατρική Σχολή, Εργαστήριο Περιβαλλοντικής Μικροβιολογίας, αν. καθ. Απόστολος Βανταράκης
Yποστήριξη: Σύλλογος Ελληνικών Επιχειρήσεων Πισίνας και Υδρομασάζ (ΣΕΕΠΥ)
Η σειρά συνεδρίων «Swimming Pool and Spa» αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα διεθνή συνέδρια του κλάδου, με συμμετέχοντες από 40 χώρες από όλο τον κόσμο.
Σημαντικές τεχνολογικές εξελίξεις με εφαρμογή στον κλάδο πραγματοποιούνται χάρη στην επιστημονική πρόοδο που παρουσιάζεται σε αυτά τα συνέδρια.
Ελαβαν μέρος επιστήμονες, εκπρόσωποι ξενοδοχείων, δημόσιοι φορείς, εργαζόμενοι σε αναλυτικά εργαστήρια και εταιρείες του κλάδου.
¹ WHO (2006), Guidelines for safe recreational water environments, Vol II.
² Ιπποκράτης ( 460-370 π.Χ.), Περί αέρος, υδάτων, τόπων.
³ Nektarios Papapetropoulos(2017), Acute otitis externa by waterborne Pseudomonas aeruginosa. 7th Pool & Spa Conference, Kos, 2-7 May 2017.
⁴ Antonia Theophilou et al. (2007), Assessment of microbiological quality of water from swimming pools in Greece: 7 years data from the Central Public Health Laboratory. 7th Pool & Spa Conference, Kos, 2-7 May 2017.
⁵ Athina Mplougoura et al. (2007), Assessment of indoor hotel swimming pools in a ski resort area in Greece. 7th Pool & Spa Conference, Kos, 2-7 May 2017.
⁶ Olga Pappa et al. (2007) Assessment of swimming pools in the light of new pool & spa regulations in Greece. 7th Pool & Spa Conference, Kos, 2-7 May 2017
⁷ Sinclair et al. (2009) Viruses in recreational water-borne disease outbreaks: a review. J Appl Microbiol DOI: 10.1111/j.1365-2672.2009.04367.x
⁸ Christiane Hoeller (2007) Pool & Spa Management: where are we heading to? 7th Pool & Spa Conference, Kos, 2-7 May 2017
* Ομ. καθηγήτριας, Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων, ΤΕΙ Αθήνας, εμπειρογνώμονος WHO σε θέματα κολύμβησης