Tον Νοέμβριο του 2018 ο Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων (ΕΟΦ) πραγματοποίησε ενημερωτική εκστρατεία για την αναφορά παρενεργειών σε βρέφη, παιδιά και ..
εγκύους, εναρμονισμένη με τις ευρωπαϊκές οδηγίες για τα παιδιατρικά φάρμακα
Από τη
Ρίτα Μελά
Ρίτα Μελά
Εξι στους δέκα Ελληνες γιατρούς δεν δηλώνουν στον Εθνικό Οργανισμό Φαρμάκων τις παρενέργειες των φαρμάκων που συνταγογραφούν. Κι αυτό παρά το γεγονός ότι περισσότεροι από τους μισούς γνωρίζουν την πιθανότητα εμφάνισης ακόμη και απρόβλεπτων παρενεργειών από φάρμακα.
Την ίδια ώρα, καταγράφεται ένα ποσοστό πάνω από 40% γιατρών που δεν ενημερώνουν τους συναδέλφους τους για ανεπιθύμητες ενέργειες φαρμάκων που συνταγογράφησαν σε ασθενείς τους. Τα παραπάνω στοιχεία προκύπτουν από έρευνα της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας, που σκιαγραφεί το τοπίο της συνταγογραφίας φαρμάκων στην Ελλάδα.
Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, που τον Νοέμβριο του 2018 ο Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων (ΕΟΦ) πραγματοποίησε μια ενημερωτική εκστρατεία για την αναφορά τυχόν παρενεργειών από τα φάρμακα, κυρίως σε βρέφη, παιδιά και εγκύους, εναρμονισμένη με τις ευρωπαϊκές οδηγίες για τα παιδιατρικά φάρμακα.
Σύμφωνα με τον ΕΟΦ, το 2017 οι παιδιατρικές αναφορές στην κίτρινη κάρτα για πιθανές παρενέργειες φαρμακευτικών σκευασμάτων αποτέλεσαν μόλις το 14%. Γι' αυτό ο ΕΟΦ έκανε έκκληση στους παιδίατρους να δηλώνουν τις παρενέργειες, με σκοπό «να κάνουμε τα φάρμακα πιο ασφαλή». Μάλιστα, το ίδιο χρονικό διάστημα ο ΕΟΦ πραγματοποίησε ενημερωτική εκστρατεία για την αναφορά τυχόν παρενεργειών από τα φάρμακα, κυρίως σε βρέφη και παιδιά, αλλά και κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και του θηλασμού. Ο οργανισμός είχε μάλιστα τονίσει ότι τα φάρμακα είναι ασφαλή και αποτελεσματικά, αλλά κάποιες παρενέργειες μπορεί να συμβούν και είχε παραδεχτεί ότι «όλα τα συστήματα αναφοράς πάσχουν από υποαναφορά».
Οι πιθανές ανεπιθύμητες ενέργειες μπορεί να ποικίλλουν, από πονοκέφαλο ή πόνο στομάχου έως συμπτώματα γρίπης ή απλά αδιαθεσία.
Η αναφορά τους από τους θεράποντες γιατρούς βοηθά τις Αρχές να παρακολουθούν την ασφαλή χρήση των φαρμάκων και να λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα, εφόσον χρειάζεται, με στόχο την πρόληψη μελλοντικών βλαβών.
Στο μεταξύ, η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Φαρμάκων είχε εκδώσει νέες οδηγίες επαγρύπνησης για τα φάρμακα που χορηγούνται στα παιδιά. Σύμφωνα με τον ευρωπαϊκό φορέα, οι παιδιατρικές κλινικές δοκιμές συχνά περιορίζονται σε μέγεθος και διάρκεια, και οι ανεπιθύμητες αντιδράσεις στα παιδιά μπορεί να διαφέρουν ουσιαστικά στη συχνότητα, τη σοβαρότητα και την εμφάνιση συγκριτικά με τους ενηλίκους.
Οι νέες κατευθυντήριες οδηγίες συστήνουν στους παιδίατρους τη συστηματική παρακολούθηση των παιδιατρικών θεραπειών, συμπεριλαμβανομένων και των φαρμάκων που έχουν ένδειξη για ενηλίκους, αλλά χρησιμοποιούνται κατά περίπτωση και σε μικρούς ασθενείς.
Συνεπώς, στις σχετικές αναφορές οι παιδίατροι οφείλουν να καταγράφουν λεπτομερή στοιχεία για κάθε περιστατικό, να αναφέρουν την ηλικία, το ύψος και το βάρος του παιδιού, και να περιγράφουν αναλυτικά πώς και για ποια πάθηση χορηγήθηκε το φάρμακο.
▲ Η έρευνα της ΕΣΔΥ
Παλαιότερη έρευνα της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας (ΕΣΔΥ) σκιαγραφεί το τοπίο της συνταγογραφίας φαρμάκων στην Ελλάδα. Στην έρευνα συμμετείχαν 1.200 γιατροί διάφορων ειδικοτήτων από όλη τη χώρα. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, οι βασικοί παράγοντες που λαμβάνουν υπόψη τους οι γιατροί για την επιλογή φαρμακευτικής θεραπείας είναι η δοκιμασμένη αποτελεσματικότητα του φαρμάκου, το κόστος για τον ασθενή και η εμφάνιση ανεπιθύμητων ενεργειών. Παράλληλα, στο πλαίσιο της μελέτης, οι ερευνητές διαπίστωσαν τις πιέσεις που δέχονται τουλάχιστον δύο στους δέκα γιατρούς από ασθενείς για να συνταγογραφήσουν φάρμακα που είχε δώσει παλαιότερα άλλος γιατρός. Την ίδια ώρα, τα αιτήματα και οι φαρμακευτικές προτιμήσεις των ασθενών αποτελούν βασικό κριτήριο συνταγογραφίας για το 11% των Ελλήνων γιατρών. Στους νεότερους γιατρούς, μάλιστα, το αντίστοιχο ποσοστό φτάνει και στο 35%!
Στην πλειονότητά τους (57,4%) οι γιατροί δέχονται να ενημερωθούν από τους ιατρικούς επισκέπτες, πάντα παρά το γεγονός ότι θεωρούν την ενημέρωση μονόπλευρη, με έμφαση κυρίως στα πλεονεκτήματα κάθε φαρμάκου. Σύμφωνα με την έρευνα: «έξι στους δέκα Ελληνες γιατρούς δεν δηλώνουν στον ΕΟΦ τις παρενέργειες των φαρμάκων που συνταγογραφούν. Κι αυτό παρά το γεγονός ότι περισσότεροι από τους μισούς γνωρίζουν την πιθανότητα εμφάνισης ακόμη και απρόβλεπτων παρενεργειών από φάρμακα.
Την ίδια ώρα, καταγράφεται ένα ποσοστό πάνω από 40% γιατρών που δεν ενημερώνουν τους συναδέλφους τους για ανεπιθύμητες ενέργειες φαρμάκων που συνταγογράφησαν σε ασθενείς τους».
Πολυφαρμακία
Σύμφωνα με τον καθηγητή Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, Ιωάννη Τούντα, διευθυντή του Ινστιτούτου Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής, ένα από τα παράδοξα στον χώρο της Υγείας είναι η συνεχιζόμενη πολυφαρμακία -που αυξάνει τις πιθανότητες της αλληλεπιδράσεις φαρμάκων και των παρενεργειών στους ασθενείς-, ιδιαίτερα των ακριβών φαρμάκων, παρά τη σημαντική μείωση της αγοραστικής δύναμης του μέσου Ελληνα τα τελευταία χρόνια λόγω της οικονομικής κρίσης. Τη βασική ευθύνη για την πολυφαρμακία έχουν οι γιατροί, οι οποίοι συνεχίζουν να συνταγογραφούν κατά 50% περισσότερα φάρμακα σε σχέση με τον μέσο όρο των χωρών του ΟΟΣΑ. Ευθύνονται όμως και τα φαρμακεία, τα οποία πωλούν παρανόμως συνταγογραφούμενα φάρμακα χωρίς συνταγή σε ποσοστό 30%, εκ των οποίων το 1/3 περίπου αφορά πώληση αντιβιοτικών.
Η κατά κεφαλήν κατανάλωση αντιβιοτικών στη χώρα μας είναι τρεις φορές μεγαλύτερη από την αντίστοιχη στην Ολλανδία και δεύτερη μεγαλύτερη μετά την Τουρκία ανάμεσα στις χώρες του ΟΟΣΑ.
Η κατά κεφαλήν κατανάλωση αντιβιοτικών στη χώρα μας είναι τρεις φορές μεγαλύτερη από την αντίστοιχη στην Ολλανδία και δεύτερη μεγαλύτερη μετά την Τουρκία ανάμεσα στις χώρες του ΟΟΣΑ.
Αυξήθηκαν οι έλεγχοι
Για πολλά χρόνια η τοξικότητα των φαρμάκων και οι παρενέργειές τους δεν τύγχαναν ιδιαίτερης προσοχής. Η στάση αυτή άλλαξε ριζικά μετά το 1956, οπότε εμφανίστηκε στην αγορά της Γερμανίας η θαλιδομίδη. Εως το 1961 είχαν γεννηθεί πάνω από 8.000 παραμορφωμένα παιδιά από μητέρες που έπαιρναν το συνταγογραφούμενο αυτό φάρμακο, σύμφωνα με τον Γιάννη Τούντα, αναπληρωτή καθηγητή Κοινωνικής Ιατρικής Παν/μίου Αθηνών.
Χαρακτηριστικές είναι και οι περιπτώσεις πρόκλησης υποξείας μυελο-οπτικής νευροπάθειας σε χιλιάδες ασθενείς (κυρίως Ιάπωνες) στους οποίους χορηγήθηκε κλιοκινόλη ως αντιδιαρροϊκό, καθώς και οι σοβαρές παρενέργειες της πρακτολόλης, που για χρόνια τη χορηγούσαν σε εκατομμύρια ασθενείς με υπέρταση ή καρδιακές διαταραχές.
Τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί οι σχετικοί έλεγχοι και η νομοθεσία έχει γίνει πολύ πιο αυστηρή, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι έχει περιοριστεί η τοξικότητα των φαρμάκων.
Σύμφωνα με την τελευταία έρευνα σχετικά με την πολυφαρμακία, που πραγματοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής (ΙΚΠΙ) σε δείγμα 1.008 ατόμων ηλικίας άνω των 18 ετών, ένας στους τέσσερις (25%) λαμβάνει συνταγογραφούμενα φάρμακα από τον φαρμακοποιό του χωρίς συνταγή γιατρού. Επίσης, έξι στους δέκα (67%) από αυτούς που καταναλώνουν φάρμακα χωρίς συνταγή ιατρού δεν έχουν ερωτηθεί από τον φαρμακοποιό εάν έχουν εμφανίσει αλλεργία ή εάν έχουν βλάβη νεφρών ή ήπατος. Ενας στους δύο (47%) δεν γνωρίζει εάν υπάρχουν αλληλεπιδράσεις μεταξύ των φαρμάκων που λαμβάνει. Δύο στους δέκα (22%) δεν θεωρούν ότι είναι καλά ενημερωμένοι για τα φάρμακα που λαμβάνουν, ενώ σε ποσοστό 13% δεν γνωρίζουν καλά τις οδηγίες για το πώς πρέπει να λαμβάνουν τα φάρμακά τους. Ο γιατρός δεν έχει ρωτήσει σε επόμενη επίσκεψη σε ποσοστό (52%) εάν εμφάνισε ανεπιθύμητες ενέργειες, ενώ σε ποσοστό 31% δεν έχει ρωτήσει προτού συνταγογραφήσει εάν λαμβάνει άλλα φάρμακα από άλλους γιατρούς.
Χαρακτηριστικές είναι και οι περιπτώσεις πρόκλησης υποξείας μυελο-οπτικής νευροπάθειας σε χιλιάδες ασθενείς (κυρίως Ιάπωνες) στους οποίους χορηγήθηκε κλιοκινόλη ως αντιδιαρροϊκό, καθώς και οι σοβαρές παρενέργειες της πρακτολόλης, που για χρόνια τη χορηγούσαν σε εκατομμύρια ασθενείς με υπέρταση ή καρδιακές διαταραχές.
Τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί οι σχετικοί έλεγχοι και η νομοθεσία έχει γίνει πολύ πιο αυστηρή, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι έχει περιοριστεί η τοξικότητα των φαρμάκων.
Σύμφωνα με την τελευταία έρευνα σχετικά με την πολυφαρμακία, που πραγματοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής (ΙΚΠΙ) σε δείγμα 1.008 ατόμων ηλικίας άνω των 18 ετών, ένας στους τέσσερις (25%) λαμβάνει συνταγογραφούμενα φάρμακα από τον φαρμακοποιό του χωρίς συνταγή γιατρού. Επίσης, έξι στους δέκα (67%) από αυτούς που καταναλώνουν φάρμακα χωρίς συνταγή ιατρού δεν έχουν ερωτηθεί από τον φαρμακοποιό εάν έχουν εμφανίσει αλλεργία ή εάν έχουν βλάβη νεφρών ή ήπατος. Ενας στους δύο (47%) δεν γνωρίζει εάν υπάρχουν αλληλεπιδράσεις μεταξύ των φαρμάκων που λαμβάνει. Δύο στους δέκα (22%) δεν θεωρούν ότι είναι καλά ενημερωμένοι για τα φάρμακα που λαμβάνουν, ενώ σε ποσοστό 13% δεν γνωρίζουν καλά τις οδηγίες για το πώς πρέπει να λαμβάνουν τα φάρμακά τους. Ο γιατρός δεν έχει ρωτήσει σε επόμενη επίσκεψη σε ποσοστό (52%) εάν εμφάνισε ανεπιθύμητες ενέργειες, ενώ σε ποσοστό 31% δεν έχει ρωτήσει προτού συνταγογραφήσει εάν λαμβάνει άλλα φάρμακα από άλλους γιατρούς.
dimokratianews.gr