Η φράση “λυρικές ψευδαισθήσεις” (lyrical illusions) χρησιμοποιείται όταν κάποιοι πιστεύουν στα ωραία και όμορφα λόγια μιας συμφωνίας χωρίς να προβληματίζονται αν ο..
δυνατός προτίθεται να την εφαρμόσει και πώς. Ο αδύνατος νοιώθει ανακουφισμένος για λίγο μέχρι – με την πάροδο του χρόνου- να του έλθουν όλα στα κεφάλι.
Γράφει ο Δρ. Άρης Πετάσης*
Σε περίοδο πολέμου, στην αδύνατη πλευρά σχεδόν πανηγυρίζουν όταν υπογράφεται μια συμφωνία εκεχειρίας και αναστέλλονται οι στρατιωτικές επιχειρήσεις. Όμως, αυτό μετατρέπεται σε απόγνωση όταν ο αδύνατος αντιληφθεί πως ο εχθρός επιδίωξε να εξασφαλίσει την εκεχειρία μόνο και μόνο για να ανασυγκροτηθεί, να καλύψει τις αδυναμίες και τα κενά του και να ενισχυθεί με απώτερο στόχο να του επιτεθεί.
Αυτό που περιέγραψα πιο πάνω έγινε με τραγικό τρόπο κατά την πρώτη εισβολή στην Κύπρο όπου οι Τούρκοι αφού τα βρήκαν σκούρα μηχανεύτηκαν και αξιοποίησαν την εκεχειρία για να μεταφέρουν στην Κύπρο χιλιάδες στρατιώτες και εκατοντάδες άρματα μάχης . Με την λήξη της εκεχειρίας και με κούνημα του κεφαλιού του Κίσινγκερ ήταν ζήτημα λίγων ημερών για να καταλάβουν την μισή σχεδόν Κύπρο στην δεύτερη εισβολή.
Πέραν της λυρικής, υπάρχει και η κοινή ψευδαίσθηση που οι πολιτικοί πολλές φορές καλλιεργούν ώστε να πείσουν τον λαό να στηρίξει την πολιτική τους. Μετά βέβαια, αυτό που προκύπτει είναι η προσγείωση στη πραγματικότητα και τότε έρχονται τα πάνω κάτω. Ας δούμε, τώρα, ένα παράδειγμα κοινής ψευδαίσθησης.
Το δημοψήφισμα του Σύριζα για τα μνημόνια έδωσε στον λαό την ψευδαίσθηση πως το χρέος και τα μνημόνια θα εξαφανιζόντουσαν εάν ο λαός έλεγε «όχι». Όταν, όμως, ήλθε η ώρα της κάλπης το «όχι» του δημοψηφίσματος μετατράπηκε -εν ριπή οφθαλμού- σε «ναι».
Τα μνημόνια και η Τρόικα έμειναν ριζωμένα στη θέση τους. Βέβαια, είχε και το καλό του το φιάσκο του Σύριζα μια και το Ελληνικό και ξένο λεξιλόγιο «εμπλουτίστηκαν» με ακόμα μια καινούργια λέξη, την κωλοτούμπα! Ο όρος τελικά απόκτησε πλήρη ετυμολογική επεξήγηση και βρήκε την θέση που του αρμόζει στα παγκόσμια λεξικά.
Ας δούμε τώρα μια περίπτωση λυρικής ψευδαίσθησης. Μόλις ο Βενιζέλος είχε υπογράψει στην Άγκυρα την ελληνοτουρκική σύμβαση στις 10/6/1930 η ευφορία έφθασε στα ύψη γιατί τελικά «λύσαμε» τα προβλήματα με τους Τούρκους και θα κοιμόμαστε ήσυχοι.
Ο Βενιζέλος ήταν τόσο σίγουρος για τις πράξεις του που κατάβαλε 425,000 λίγες Αγγλίας σαν αποζημίωση για τις περιουσίες που έχασαν οι Τούρκοι που είχαν φύγει από την Ελλάδα. Έτσι, εξίσωσε τις περιουσίες δύο σχεδόν εκατομμυρίων Ελλήνων με αυτές των λίγων εκατοντάδων χιλιάδων Τούρκων. Όλα για μια νέα αρχή, ένα ανέμελο κι αισιόδοξο μέλλον και ήρεμα βράδια!
Εν συνεχεία, στις 30/10/1930 υπέγραψε στην Άγκυρα το Σύμφωνο «Ελληνοτουρκικής φιλίας, Ουδετερότητας και Διαιτησίας». Όμορφη επικεφαλίδα που ενθουσίασε το πλήθος! Σαν αντάλλαγμα, η Τουρκία είχε -υποτίθεται- παραχωρήσει στους Έλληνες της Κωνσταντινούπολης το καθεστώς της μόνιμης διαμονής.
Τελικά, όμως, η πολύ-διαφημισμένη Συμφωνία αποδείχτηκε λυρική ψευδαίσθηση. Με προβοκάτσιες και οργανωμένη κρατική-παρακρατική βία εκδιώχθηκαν οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης το 1955 και στην συνέχεια το 1964. Εκδιώχθηκαν οι ίδιοι Έλληνες που υποτίθεται πως προστάτευε η Συμφωνία Βενιζέλου-Κεμάλ.
Κατά την επίσκεψη του στην Αθήνα ο τότε πρωθυπουργός της Τουρκίας, Ισμέτ Ινονού, έτυχε θερμής υποδοχής. Τελικά όμως στις 16/3/1964, μονομερώς και με επίσημη σφραγίδα κατήγγειλε την Ελληνοτουρκική Σύμβαση Εμπορίου, Εγκατάστασης και Διακίνησης του 1930. Έτσι, το Σύμφωνο Φιλίας και Ειρηνικής Συμβίωσης που υπόγραψε ο Μουσταφά Κεμάλ και προκάλεσε την τρελή χαρά στην Ελλάδα τελικά αποδείχτηκε λυρική ψευδαίσθηση.
Στην ουσία αυτή είχε αποδειχτεί συμφωνία της πλάκας που, τελικά, δεν απέτρεψε τον αφανισμό των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης, Ίμβρου, Τενέδου και την τούρκικη επιθετικότητα που βλέπουμε μπροστά μας σήμερα. Έτσι, βλέπουμε ένα Έλληνα Πρωθυπουργό παγκόσμιας εμβέλειας και διεθνούς κύρους να συμπεριφέρεται σαν αφελής πρωτάρης μπροστά στους Τούρκους.
Δυστυχώς, ακολούθησε και χειρότερη αφέλεια. Πέφτοντας σε εξωφρενική πλάνη ο Βενιζέλος το 1934 πρότεινε τον Μουσταφά Κεμάλ για το βραβείο Νόμπελ προσβάλλοντας, έτσι, ανεπανόρθωτα την μνήμην όσων έχασαν την ζωή τους στην Μικρά Ασία δέκα-είκοσι χρόνια προηγουμένως.
Ποίος θα περίμενε από μια τέτοια καθομολογουμένως εξέχουσα ηγετική μορφή να έχει και έντονο το στοιχείο της αφέλειας; Απόδειξη πως η λυρική ψευδαίσθηση έχει τεράστια δύναμη διείσδυσης ακόμα και στο μυαλό μεγάλων και επιφανών ανδρών.
Έχω την πεποίθηση πως σε πολλά εθνικά θέματα ο απλός πολίτης διαθέτει ανώτερη αίσθηση της πραγματικότητας παρά από πολλούς πολιτικούς με τα παράξενα κι εξωπραγματικά κριτήρια τους που τα βαφτίζουν ρεαλισμό!
Κατά τον εποχή του Σχεδίου Ανάν στην Κύπρο το 2004 μεγαλόσχημοι και πολύφθογγοι ρήτορες της πολιτικής απέτυχαν να δουν αυτό που είδε από την πρώτη στιγμή ο υπάλληλος, ο γεωργός, ο εργάτης, ο ξυλουργός και ο κουρέας του χωριού που τελικά στο δημοψήφισμα κατατρόπωσε το Σχέδιο και γλύτωσε η Κύπρος από την αυτοχειρία.
Η λογική αυτών των απλών ανθρώπων αποδείχτηκε απείρως υπέρτερη αυτής πρωθυπουργών, υπουργών, πανεπιστημιακών, αμφιλεγόμενων συνταγματολόγων, δημοσιογράφων, κοκ. Στο μυαλό του ο βιοπαλαιστής έχει πολύ αναπτυγμένο το αίσθημα της επιβίωσης γιατί δεν ρισκάρει για αμφιβόλου αξίας επιλογές ούτε και έχει την προστασία του πλούτου όταν θα πέσει θύμα της λυρικής ψευδαίσθησης.
«Τον δρόμο της Χάγης ‘ανοίγει’ ο Κυριάκος Μητσοτάκης» διαβάσαμε πριν λίγο καιρό, «αν δεν μπορούμε να τα βρούμε με την Τουρκία, ας πάμε στη Χάγη και ας είμαστε έτοιμοι να δεχτούμε την όποια απόφαση». Αυτό και εάν είναι υπόθεση λυρικής ψευδαίσθησης ιδιαίτερα μέσα στις σημερινές συνθήκες.
Η Ελλάδα θα μπει σε ένα κυκεώνα μέσα από τον οποίο δεν θα μπορεί ποτέ να κερδίσει το παραμικρό. Θα ήταν κοινή ψευδαίσθηση για κάποιον να αναμένει απόφαση Διεθνούς Δικαστηρίου που να μην εμπεριέχει πολιτικές σκοπιμότητες και να μην είναι διαποτισμένη με τις «εποικοδομητικές ασάφειες» των ισχυρών παραγόντων της διεθνούς σκηνής.
Αν η απόφαση είναι υπέρ της Τουρκίας, τότε θα ζητήσει άμεση εφαρμογή της με απειλή πολέμου. Εάν, όμως η απόφαση είναι υπέρ της Ελλάδος, η Τουρκία όχι μόνο δεν θα την εφαρμόσει αλλά -όπως συνηθίζει- με λεκτικούς ακροβατισμούς και με την δική της οθωμανική μετάφραση του διεθνούς δικαίου θα βγει κι από πάνω δίνοντας τις δικές της ερμηνείες επί της απόφασης.
Οι «σύμμαχοι» του ΝΑΤΟ θα παρακολουθούν από μακριά και θα καλούν τις δύο πλευρές να βρουν τρόπους να υλοποιήσουν την απόφαση μέσα σε πνεύμα αλληλοκατανόησης! Με την Χάγη όχι μόνο θα σπρώξουμε το πρόβλημα παρά κάτω αλλά θα το μεγεθύνουμε για καλά. Θα ζούμε για λίγα χρόνια με την ψευδαίσθηση της ειρήνης ευελπιστώντας ότι «θα λάμψει η διεθνής δικαιοσύνη» ενώ η Τουρκία θα δημιουργεί νέα τετελεσμένα.
Το χειρότερο βέβαια θα είναι οι φωνές που θα ακούγονται από τους γνωστούς κύκλους του εσωτερικού μετώπου. Θα φωνάζουν εναντίον κάθε προσπάθειας ενίσχυση της αμυντικής θωράκισης μας και την δημιουργία αποτρεπτικής δύναμης με το πρόσχημα πως αυτό θα ήταν ένδειξη κακής θέλησης και ασέβεια προς τα διεθνή δικαστήρια!
Το να πιστεύει ο ελληνισμός πως η Τουρκία με το βεβαρυμένο ιστορικό της μητρώο θα σεβαστεί την οποιαδήποτε απόφαση διεθνούς δικαστηρίου που είναι εναντίον της είναι σαν να περιμένουμε τον Αύγουστο θα γεμίσουν οι ουρανοί της Ελλάδας από κόρακες λευκούς. Εάν κάποιος αμφιβάλλει ας ρωτήσει τον απλό πολίτη όχι όμως τον πολιτικό, να του πει πως θα εξελιχθούν τα πράγματα.
Αυτό που πάει να γίνει είναι η διυλισμένη μορφή της λυρικής ψευδαίσθησης που στο μέλλον θα διδάσκεται στο Στάνφορτ και στην Οξφόρδη στο μάθημα «περί ψευδαισθήσεων στην διεθνή πολιτική.»
Αντί να πέσουμε με τα μούτρα στην ενδυνάμωση της αποτρεπτικής μας δυνατότητας θα το ρίξουμε στις ψευδαισθήσεις και στην τρελή χαρά μέχρι που να ξυπνήσουμε κάθιδροι και κατατρομαγμένοι. Απλά: Τίποτε δεν μπορεί να είναι υποκατάστατο της αναγκαιότητας δημιουργίας μιας ισχυρής αποτρεπτικής δύναμης γιατί έχουμε μείνει πολύ πίσω.
Για παράδειγμα, η Τουρκία έχει μπει για καλά στον χάρτη των μη επανδρωμένων αεροσκαφών (UAV) με δικές της κατασκευές ενώ εμείς, με άριστο επιστημονικό δυναμικό, απλά παρακολουθούμε. Ούτε καν δυνατότητες κατάρριψης των UAV δεν έχουμε γιατί οι λυρικές ψευδαισθήσεις μας οδήγησαν στον δρόμο της αδράνειας.
Παρ’ όλα ταύτα, οι ηγέτες μας μπορούν να βρουν διέξοδο στα εθνικά μας διλήμματα: Απλά, θα πρέπει να ανατρέξουν στο μνημειώδες έργο του Ξενοφώντος, «Κύρου Ανάβασις» που θα τους συμβουλεύσει τι να πράξουν. Όσοι το έχουν διαβάσει καλό είναι να ξαναφρεσκάρουν την μνήμη τους. Όσοι δεν το έχουν διαβάσει θα πρέπει να ξενυχτήσουν.
Εν κατακλείδι: Όλοι νομίζουμε πως είμαστε προικισμένοι με κοινή λογική. Φαίνεται, όμως, πως σε ό,τι αφορά τα εθνικά θέματα, οι πιο προικισμένοι με το χάρισμα της πρόβλεψης των αποτελεσμάτων της λυρική ψευδαίσθησης είναι οι απλοί άνθρωποι της καθημερινότητας.
Οι κουρείς, οι αρτοποιοί, οι χειρώνακτες, οι τυροκόμοι, οι βοσκοί, οι ξυλουργοί, οι τεχνίτες, οι αγρότες και όλοι όσοι παράγουν απτό έργο για να επιβιώσουν. Δηλαδή, αυτοί που είναι το άλας της γης με τα πόδια τους καλά ριζωμένα στην γη των Ελλήνων προγόνων τους.
*Ο Δρ. Άρης Πετάσης είναι συγγραφέας του βιβλίου: Leadership Triumphs & Failures (2019, Amazon.co.uk) και Αντιπρόεδρος του Διεθνούς Ταμείου Πανεπιστημίου Αεροπορίας Μόσχας
https://www.defence-point.gr/