Τις τελευταίες ώρες, την επικαιρότητα μονοπωλεί η κλιμάκωση της έντασης στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, ανάμεσα στην Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν.
Μάλιστα, σύμφωνα με τον τελευταίο απολογισμό από την πλευρά της Αρμενία, οι απώλειες ανθρώπων ανέρχονται πλέον σε 39. Διεθνείς αναλυτές υποστηρίζουν ανοικτά πλέον ότι οι δυο χώρες είναι στα πρόθυρα του πολέμου.
Γιατί όμως «ξύπνησε» τώρα η αντιπαράθεση ανάμεσα στη Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν; Τι είναι το Ναγκόρνο-Καραμπάχ και πού υπάγεται; Πώς εμπλέκονται Ρωσία και Τουρκία;
Ακολουθούν οι απαντήσεις στα 5 βασικά ερωτήματα για την κρίση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ και τη σύγκρουση ανάμεσα στην Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν:
1. Τι είναι και πού βρίσκεται το Ναγκόρνο-Καραμπάχ
Το Ναγκόρνο-Καραμπάχ (δηλαδή «Ορεινό Καραμπάχ») είναι μια ορεινή και δασώδης περιοχή στον Νότιο Καύκασο, που βρίσκεται μεταξύ των περιοχών του Κάτω Καραμπάχ και της Zangezur και καλύπτει τη νοτιοανατολική σειρά του Μικρότερου Καυκάσου.
Εχει συνολική έκταση 4.400 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Η περιοχή έχει ψηλές κορυφογραμμές κατά μήκος του βόρειου άκρου και κατά μήκος της Δύσης και του ορεινού νότου. Το έδαφος της σημερινής περιοχής του Ναγκόρνο-Καραμπάχ αποτελεί τμήμα της ιστορικής περιοχής του Καραμπάχ, το οποίο βρίσκεται μεταξύ των ποταμών Κύρου και Αράξη.
Το τοπίο στο Ναγκόρνο Καραμπάχ διαφέρει από τη στέπα του ποταμού Κύρου με πεδιάδες μέσα από πυκνά δάση από δρυς και οξιές. Η περιοχή διαθέτει πολλές ιαματικές πηγές και κοιτάσματα ψευδαργύρου, άνθρακα, μολύβδου, χρυσού, μαρμάρου και ασβεστόλιθου.
2. Γιατί συγκρούονται Αρμενία – Αζερμπαϊτζάν
Η σύγκρουση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ είναι μια εδαφική και εθνική σύγκρουση μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν για την αμφισβητούμενη περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, η οποία ελέγχεται από την δημοκρατία του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, αλλά είναι διεθνώς αναγνωρισμένη ως μέρος του Αζερμπαϊτζάν.
Το Ναγκόρνο-Καραμπάχ εμπίπτει στα εδάφη του λαού που είναι γνωστός στους σύγχρονους αρχαιολόγους ως Kura-Araxes, επειδή έζησε μεταξύ των δύο αυτών ποταμών. Ο αρχαίος πληθυσμός της περιοχής αποτελείτο από διάφορες αυτόχθονες τοπικές ομάδες και μεταναστεύουσες φυλές που ήταν ως επί το πλείστον μη Ινδοευρωπαίοι.
Ο αρμενικός πολιτισμός άκμασε κατά την πρώιμη μεσαιωνική εποχή στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, ενώ γύρω στα μέσα του 7ου αιώνα, η περιοχή κατακτήθηκε από την εισβολή των Μουσουλμάνων Αράβων, στη συνέχεια, κυβερνήθηκε από τους τοπικούς διοικητές που εγκρίθηκαν από το Χαλιφάτο και το 1805 το Καραμπάχ έγινε προτεκτοράτο της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, ενώ μετά το αποτέλεσμα του Ρωσο-περσικού Πολέμου (1804-1813) η Περσία επισήμως παραχώρησε το Καραμπάχ στη Ρωσική Αυτοκρατορία.
Η παρούσα διαμάχη έχει τις ρίζες της στα γεγονότα που ακολούθησαν τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Λίγο πριν την συνθηκολόγηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η Ρωσική Αυτοκρατορία, τον Νοέμβριο του 1917, κατέρρευσε και πέρασε στον έλεγχο τον Μπολσεβίκων.
Οι τρεις εθνότητες του Καυκάσου, οι Αρμένιοι, οι Αζέροι και οι Γεωργιανοί, οι οποίοι πριν βρίσκονταν υπό την κυριαρχία των Ρώσων, ανακήρυξαν τον σχηματισμό της Ομοσπονδίας της Υπερκαυκασίας, η οποία διαλύθηκε ύστερα από μόλις τρεις μήνες ύπαρξης. Η διαμάχη εντάθηκε περισσότερο από τις εθνοτικές διαφορές της πλειοψηφίας, που την αποτελούσαν οι Χριστιανοί Αρμένιοι, και της μειοψηφίας, που την αποτελούσαν οι Μουσουλμάνοι Αζέροι.
Στις 13 Φεβρουαρίου 1988 οι Αρμένιοι άρχισαν να διαδηλώνουν στην πρωτεύουσα Στεπανακέρτ υπέρ της ενοποίησης με τη Δημοκρατία της Αρμενίας. Έξι μέρες αργότερα έγιναν μαζικές πορείες στο Γερεβάν. Στις 22 Φεβρουαρίου του 1988 μια μεγάλη ομάδα Αζέρων βάδισε από το Agdam κατά του αρμενικού πληθυσμού στην πόλη Askeran. Μεγάλος αριθμός προσφύγων εγκατέλειψε τις εστίες του από την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν, καθώς άρχισε βία εναντίον των μειονοτικών πληθυσμών των αντίστοιχων χωρών.
Στις 10 Δεκεμβρίου 1991, σε ένα δημοψήφισμα που μποϊκόταραν οι ντόπιοι Αζέροι, οι Αρμένιοι στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ ενέκριναν τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου κράτους και ένας πλήρους κλίμακας πόλεμος ξέσπασε μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, με το τελευταίο να λαμβάνει υποστήριξη από την Αρμενία. Παρά την υπογραφή επίσημης κατάπαυσης πυρός το 1994, στην περιοχή συνεχίζουν να υπάρχουν σποραδικές συγκρούσεις και συνοριακές εντάσεις.
3. Γιατί δεν αποδίδουν οι συνομιλίες
Ο πόλεμος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, ανάμεσα στην Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν κράτησε από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 μέχρι τον Μάιο του 1994, με την κορύφωση των μαχών να τοποθετείται στο χειμώνα του 1992.
Η διεθνής διαμεσολάβηση από διάφορες ομάδες, συμπεριλαμβανομένου του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ), δεν επέφερε ένα τελικό ψήφισμα με το οποίο θα μπορούσαν να συνεργαστούν και οι δύο πλευρές. Την άνοιξη του 1993, αρμενικές δυνάμεις κατέλαβαν περιοχές εκτός του ίδιου του θύλακα, απειλώντας τη συμμετοχή άλλων χωρών στην περιοχή.
Μέχρι το τέλος του πολέμου το 1994, οι Αρμένιοι είχαν τον πλήρη έλεγχο του εδάφους (με εξαίρεση την περιφέρεια Σαουμιάν) εκτός από τις γύρω περιοχές του Αζερμπαϊτζάν, κυρίως τον διάδρομο Λάτσιν, ένα ορεινό πέρασμα που συνδέει το Ναγκόρνο-Καραμπάχ με την ηπειρωτική Αρμενία. Μια παράνομη κατάπαυση πυρός με συνδρομή της Ρωσίας υπογράφηκε τον Μάιο του 1994, αλλά οι τακτικές ειρηνευτικές συνομιλίες μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν με τη μεσολάβηση της Ομάδας Μινσκ του ΟΑΣΕ δεν κατάφεραν να οδηγήσουν σε ειρηνευτική συνθήκη.
Αυτό έχει αφήσει την περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ σε κατάσταση νομικής έλλειψης, ενώ η δημοκρατία του Ναγκόρνο-Καραμπάχ παραμένει de facto ανεξάρτητη, αλλά διεθνώς μη αναγνωρισμένη, ενώ οι αρμενικές δυνάμεις ελέγχουν σήμερα 9% περίπου του εδάφους του Αζερμπαϊτζάν έξω από τον έδαφος. Ως αποτέλεσμα της σύγκρουσης, έχουν εκτοπιστεί 230.000 Αρμένιοι από το Αζερμπαϊτζάν και 800.000 Αζέροι από την Αρμενία.
4. Γιατί εμπλέκονται τρίτες δυνάμεις
Σε ένα εκτενές αφιέρωμά της, η αμερικανική Washington Post επιχείρησε παλαιότερα να εξηγήσει γιατί εμπλέκονται τρίτες δυνάμεις στη σύγκρουση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
«Η σύγκρουση του Καραμπάχ μοιάζει έντονα τοπική, μια διαμάχη για λίγα χωριά και χιλιόμετρα. Ομως επηρεάζεται από παγκόσμιες αλλαγές και τους σχεδιασμούς περιφερειακών καθεστώτων. Πρώτον, τα μειωμένα έσοδα από το πετρέλαιο και η ύφεση στη Ρωσία (σ.σ. αναφέρεται στο 2016) άσκησαν πίεση στο καθεστώς Αλίεφ του Αζερμπαϊτζάν. Ηταν Δεκέμβριος του 2015 όταν η κυβέρνηση εξαναγκάστηκε σε μια κυμαινόμενη συναλλαγματική ισοτιμία για το νόμισμά της, το manat. Μέσα σε μια μέρα, το manat ολίσθησε κατά 32% έναντι του δολαρίου ΗΠΑ. Το βιοτικό επίπεδο μειώθηκε και οι διαδηλώσεις στους δρόμους αυξήθηκαν. Το καθεστώς εκτίμησε ότι ένα πολεμικό “θέαμα” στο Καραμπάχ θα είχε οφέλη» αναφέρει αρχικά η Washington Post.
Σύμφωνα με το δημοσίευμα, την ίδια άποψη μπορεί να έχει και η κυβέρνηση της Αρμενίας, που πόνταρε στη συσπείρωση των πολιτών γύρω από τη σημαία. «Αυτή είναι μια επικίνδυνη κατάσταση και από τις δυο πλευρές» σχολίαζε η εφημερίδα.
Στο ίδιο αφιέρωμα της Washington Post αναφέρεται ότι το πάγωμα στις σχέσεις Ρωσίας και Τουρκίας δημιούργησε εντάσεις στο Αζερμπαϊτζάν, καθώς στη χώρα υπάρχουν δυο «στρατόπεδα». Το ένα υποστηρίζει την ενδυνάμωση των σχέσεων με τη Ρωσία και το δεύτερο με την Τουρκία.
5. Τι συμβαίνει σήμερα
Ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν Αλίγιεφ δήλωσε την Κυριακή ότι είναι αισιόδοξος πως η χώρα του θα ανακτήσει τον έλεγχο στην περιοχή. Εκτοτε κάποιες περιοχές του Αζερμπαϊτζάν -όπως και στην Αρμενία και στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ- κηρύχθηκε στρατιωτικός νόμος.
Σύμφωνα με το BBC, η κλιμάκωση των συγκρούσεων θα προκαλέσει αστάθεια στις αγορές καθώς η περιοχή του Νότιου Καυκάσου είναι διάδρομος για το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο από την Κασπία προς τον υπόλοιπο κόσμο. Πέρα από την Τουρκία, που εκδήλωσε ευθέως την υποστήριξή της στο Αζερμπαϊτζάν, και τη Ρωσία που ζήτησε άμεσα αποκλιμάκωση, καταγράφονται οι εξής αντιδράσεις: