Tης Τίνας Μανδηλαρά
Ημέρα 15 Απριλίου, ώρα 18.18 2019. Φέτος συμπληρώνονται δύο χρόνια από τότε που ξέσπασε η φωτιά στην Παναγία των Παρισίων, μια σημαδιακή ημερομηνία και ώρα που θα μείνει για πάντα στις μνήμες των Γάλλων μαζί με τις επικές σελίδες του Βίκτωρος Ουγκό, τις αυτοκρατορικές στέψεις, αλλά και τις μάχες που λάμβαναν χώρα στα πέριξ του ιστορικού κτιρίου-συμβόλου της γαλλικής πίστης και υπεροχής.
Γιατί ακόμα και αν πολλοί αμφισβήτησαν την επιβλητική αρχιτεκτονική της καθεδρικής εκκλησίας που φτιάχτηκε για να χτυπάει ακριβώς στην καρδιά του Παρισιού ως η αιώνια Δέσποινα και προστάτιδα της πόλης, κανείς δεν μπόρεσε να αμφισβητήσει, με πρώτο τον συγγραφέα που συνέδεσε το όνομά του με τη φήμη της, αυτό το μεγαλούργημα, αφού, όπως ο ίδιος έλεγε, «τα μεγάλα έργα όπως και τα μεγάλα βουνά, είναι δουλειά αιώνων».
Και αυτό το έργο, το οποίο στέκει εκεί για να θυμίζει τη συνέχεια της μακράς Ιστορίας της πόλης και ολόκληρης της χώρας, είναι αναμφίβολα δουλειά αιώνων. Μόνο η ανάπλαση αναμένεται να κοστίσει κοντά στα 2 δισ., τα οποία θα διατεθούν για να δημιουργηθεί «ένας ακόμα πιο όμορφος καθεδρικός ναός», όπως είχε εξαγγείλει τότε Εμανουέλ Μακρόν.
Ο πρόεδρος της Γαλλίας έσπευσε να ανακοινώσει, μόλις δύο ημέρες μετά την πυρκαγιά, τη δυναμική «ανακατασκευή» του – όρος που προκάλεσε, εκ των υστέρων, μεγάλη διαμάχη. Ολο το χρονικό Κανείς, βέβαια, από τους υπευθύνους της «Ειδικής Ομάδας κρούσης – Παναγία των Παρισίων», όπως είχε αρχικά ονομαστεί η συγκεκριμένη σύνθεση των ειδικών που ανέλαβαν να φέρουν εις πέρας την υψηλή αποστολή της ανακατασκευής, δεν μπορούσε να φανταστεί τις αντίξοες συνθήκες που θα προέκυπταν αμέσως μετά την τεράστια καταστροφή: ούτε τον κορωνοϊό, ούτε τις γραφειοκρατικές δυσκολίες, ούτε τις διαδοχικές αλλαγές υπουργών, ούτε καν τις σοβαρές αψιμαχίες που προκάλεσαν έναν δημόσιο διάλογο που μοίρασε τη Γαλλία στα δύο.
Από τη μια, οι οπαδοί της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής με προεξάρχοντα τον ίδιο τον Φιλίπ Βιλνέβ, ο οποίος ήταν εξαρχής υπεύθυνος για το έργο της αναστήλωσης, δεκαετίες προτού καν ξεσπάσει η πυρκαγιά και, από την άλλη, οι σύμβουλοι αρχιτέκτονες που πρόσκειντο φιλικά στον πρόεδρο Μακρόν οι οποίοι επιθυμούσαν μια πιο μοντέρνα προσέγγιση.
Μόλις δύο ημέρες μετά την πυρκαγιά, ο Εμανουέλ Μακρόν έσπευσε να ανακοινώσει τη δυναμική «ανακατασκευή» του ναού – όρος που προκάλεσε μεγάλη διαμάχη.
Μια σειρά από κείμενα στην εφημερίδα «Le Monde» και τη «Liberation» κατέγραφαν επί βδομάδες έως και μήνες σειρά τις ετερόκλητες θέσεις μέσα από κείμενα δημόσιων προσώπων και ειδικών, οι οποίοι υποστήριζαν είτε ότι πρέπει να αλλάξει ο τρόπος προσέγγισης της «ανοικοδόμησης», είτε ότι πρέπει να μείνουμε πιστοί στο πνεύμα της αρχικής κατασκευής, το οποίο εξύμνησε με τον δικό του τρόπο, κόντρα στο αναθεωρητικό πνεύμα της εποχής, ο άκρως ρομαντικός Ουγκό.
Η κόντρα έφτασε μέχρι τη Γαλλική Εθνοσυνέλευση και όταν κάποια στιγμή τον Νοέμβριο του 2019 ο επικεφαλής αρχιτέκτων Φιλίπ Βιλνέβ αποφάσισε να θέσει ζήτημα παραίτησης εφόσον οι απόψεις του δεν εισακουστούν, ο κάπως ορμητικός στρατηγός που είχε αναλάβει την επιτάχυνση των διαδικασιών δεν μάσησε τα λόγια του. Ο Ζαν-Λουί Ζορζελάν, στρατηγός και υπεύθυνος συντονισμού (αντίστοιχος του δικού μας Χαρδαλιά), πνέοντας μένεα απέναντι στον επίσης «απόλυτο», σύμφωνα με τον χαρακτηρισμό της «Le Monde», αρχιτέκτονα Βιλνέβ, του είπε με τη γνωστή γαλλική αβρότητα να το βουλώσει και μάλιστα σε ζωντανή σύνδεση από το πρώτο κανάλι της γαλλικής τηλεόρασης, αφήνοντας άναυδους όλους τους παρευρισκομένους – και φυσικά το γαλλικό κοινό που άρχισε να αναρωτιέται αν η προστάτιδά του Δέσποινα μπορούσε κάπως να κάνει το θαύμα της βρίσκοντας μια λύση.
Ο Ζαν-Λουί Ζορζελάν, στρατηγός και υπεύθυνος συντονισμού της ομάδας κρούσης του Μακρόν. Με τη γνωστή γαλλική αβρότητα, κάλεσε τον αρχιτέκτονα Φιλίπ Βιλνέβ να το βουλώσει και μάλιστα σε ζωντανή σύνδεση.
Κατά κάποιον τρόπο το έκανε: ύστερα από δυναμική παρέμβαση του τότε υπουργού Πολιτισμού και σημερινού υπουργού Εξωτερικού Εμπορίου, του 47χρονου και άκρως δυναμικού Φρανκ Ριστέρ, ο οποίος είναι γνωστός και ως Τουρκοφάγος αφού απεχθάνεται όσο κανείς τον Ερντογάν, η Παναγία των Παρισίων έτυχε έγκρισης του σχεδίου το οποίο επιμελείται ο αρχικός αρχιτέκτων Βιλνέβ ώστε να μπορέσουν να προχωρήσουν οι εργασίες. Παρά τις ενστάσεις και την αρχική πρόθεση του Γάλλου προέδρου να προκηρυχθεί αρχιτεκτονικός διαγωνισμός, τα χρονοδιαγράμματα επέτασσαν ένα άμεσο πλάνο και δη από έναν αρχιτέκτονα που θα γνώριζε το κτίριο «καλύτερα από την τσέπη του παντελονιού του», όπως λένε χαρακτηριστικά οι Γάλλοι για τον Βιλνέβ, ο οποίος είναι και ο αρχικός σχεδιαστής της αναμόρφωσης του κτιρίου που έχει ξεκινήσει δύο δεκαετίες πριν.
Ο τότε υπουργός Πολιτισμού, έχοντας αναλάβει δράση μόλις δύο μέρες πριν από το πολύκροτο συμβάν, έπεισε τελικά, ύστερα από μήνες, τον Γάλλο πρόεδρο να αναθέσει στον αρχιτέκτονα το σχέδιο των εργασιών και επεμβαίνοντας ενεργά στη σύγκρουση που είχε ξεσπάσει στο εσωτερικό της ομάδας κρούσης τάχθηκε αναφανδόν υπέρ του Βιλνέβ. Εκτοτε άρχισε να δρομολογείται, ύστερα από άπειρες φυσικά κουβέντες και αψιμαχίες τις οποίες συνηθίζουν ούτως ή άλλως οι εραστές του διαλόγου και των ατέρμονων συζητήσεων απόγονοι των Γαλατών, το τελικό πλάνο που θέλει τον ναό να ακολουθεί την αρχική λογική με βάση την οποία ξεκίνησε ύστερα από αυτοκρατορική εντολή στη θέση του παλαιότερου ναού του Αγίου Στεφάνου, με σκοπό να γίνει ο κατεξοχήν ναός των Παριζιάνων.
Ο Φιλίπ Βιλνέβ, επικεφαλής του σχεδίου ανάπλασης, από μικρή ηλικία είχε εμμονή με την Παναγία των Παρισίων. Παιδί ακόμα, είχε ζητήσει από τον πατέρα του ειδικά lego ώστε να μπορέσει να στήσει τον ναό με τον δικό του τρόπο, ενώ έφηβος έκανε μικρογραφία του ναού από πλεξιγκλάς.
Ωστόσο, είχε μεσολαβήσει ένα μεγάλο διάστημα όπου κατατέθηκαν διάφορες προτάσεις, οι οποίες δεν έδειξαν να περιορίζονται στο τμήμα του πύργου και του κωδωνοστασίου όπου και έγινε η ζημιά, αλλά επεκτάθηκαν σε όλα σχεδόν τα μέρη της εκκλησίας – ακόμα και στο κυρίως μέρος. Η πρόταση που σόκαρε Για παράδειγμα, ο ιερός χώρος της Αγίας Τράπεζας, που ήταν και ο πρώτος που κατασκευάστηκε από τον τότε Αυτοκράτορα Λουδοβίκο τον Ζ’, ήταν αντίστοιχα ο πρώτος χώρος που μπήκε στο μικροσκόπιο μιας ριζικής ανανέωσης που τελικά δεν θα είναι τόσο δραστική όπως είχε αρχικά αναγγελθεί. Και αυτό γιατί το άρθρο που έφερε στο φως η «Figaro» τον Νοέμβριο του 2020 μάλλον σόκαρε παρά καθησύχασε τους Γάλλους, οι οποίοι συνειδητοποίησαν με τρόμο τι θα σήμαινε μια ριζοσπαστική αλλαγή σε καίρια μέρη του κτιρίου: σύμφωνα με το άρθρο, το σχέδιο της σκηνογράφου Ναταλί Κρινιέρ, η οποία είχε καταθέσει ειδική πρόταση για την ανακατασκευή της Αγίας Τράπεζας, δεν κρατούσε ανέπαφη την παραμικρή λεπτομέρεια.
Τα περίτεχνα βιτρό του πλέον φημισμένου αρχιτέκτονα της Παναγίας Βιολέ-Λε-Ντικ είχαν αντικατασταθεί από υπερμοντέρνα κάποιου τρέντι σχεδιαστή, ενώ η διακόσμηση που πρότεινε η σχεδιάστρια ήθελε την Τράπεζα να είναι ολόλευκη και μίνιμαλ, κάτι που μάλλον αναστάτωσε παρά ηρέμησε τους Γάλλους. «Οι φωτογραφίες της πρωτότυπης αυτής “σύνθεσης” δίνουν την εντύπωση πίστας αεροδρομίου ή μάλλον καλύτερα ενός μονότονου πάρκινγκ», έγραφε στη «Figaro» με περίσσεια ειρωνεία η έγκριτη δημοσιογράφος Κλερ Μπομελέρ. Λαμβάνοντας μάλιστα υπόψη ότι οι παρεμβάσεις θα γίνονταν και στα σημεία που παραμένουν ιερά, ενδεχόμενο σχέδιο ριζικής «ανακατασκευής» άρχισε να σχολιάζεται εκτενώς από όλους τους ευαίσθητους με θέματα δημόσιας κληρονομιάς Γάλλους.
Ο Βικτόρ Ουγκό έγραψε το μυθιστόρημα «Παναγία των Παρισίων» ή «Κουασιμόδος των Παρισίων», όπως ήταν ο αρχικός τίτλος. Οι δύο πρωταγωνιστές του βιβλίου έγιναν κινούμενα σχέδια, από τα πλέον αγαπημένα των παιδιών.
Αν σε όλα αυτά συνυπολογιστεί και η έντονη αντίδραση του Αρχιεπισκόπου του Παρισιού Μισέλ Οπετί, ο οποίος μίλησε για «ύβρι» και «ασέβεια», ήταν λογικό το θέμα της αναμόρφωσης όχι μόνο της Αγίας Τράπεζας, αλλά όλου του ναού να αρχίζει να υποχωρεί. Ετσι αποφασίστηκε η επίσπευση των εργασιών, αρχής γενομένης από τον περασμένο Δεκέμβριο με βάση το 3.000 σελίδων αρχικό αρχιτεκτονικό σχέδιο ανάπλασης όλου του ναού από τον Βιλνέβ.
Οι ζωντανοί θρύλοι και οι δοξασίες ενός ναού που ακόμα θέλει τους Ναΐτες ιππότες να ιππεύουν μέχρι την πύλη για να πάρουν την ευλογία δεν αφήνουν το οίκημα να χάσει τον ζωντανό του χαρακτήρα, είτε πρόκειται για άδοξους θρύλους, είτε για θεωρίες συνωμοσίας που μοιράζονται παράξενες ιστοσελίδες ακόμα και άλλων θρησκειών.
Οπως και να ’χει, η Παναγία με τα περίτεχνα βιτρό της, τα γκαργκόιλ (τα δαιμονικά ξωτικά που στολίζουν τις οροφές) και τις εμβληματικές της αψίδες ουσιαστικά αντιστοιχεί στην ψυχή των Γάλλων που συνδέθηκε ενεργά άμεσα μαζί της – είτε επρόκειτο για τους ξέφρενους πανηγυρισμούς που έλαβαν χώρα στον προαύλιο χώρο της κατά τους εορτασμούς για την κατάκτηση του Παγκοσμίου Κυπέλλου, έναν χρόνο πριν από την καταστροφή, είτε ακόμα και για το πανηγύρι που ξέσπασε αυθόρμητα μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς ακόμα φαίνονται οι τρύπες από τις αδέσποτες σφαίρες από τις μάχες με τους Γερμανούς.
Τα δαιμονικά ξωτικά που στολίζουν τις οροφές και τις εμβληματικές αψίδες της Notre Dame.
Η ζωντανή, ολοζώντανη ιστορία της Γαλλίας και του Παρισιού είναι έτσι κι αλλιώς με πολλαπλούς τρόπους άμεσα συνδεδεμένη με το κτίριο και τη λειτουργία του -γι’ αυτό και οι Γάλλοι θεώρησαν μοιραίο σημάδι την πυρκαγιά που κατέστρεψε ένα ζωντανό κομμάτι του- όχι όμως τις καμπάνες που αναμένεται να ηχήσουν και το φετινό Πάσχα. Σαν από θαύμα επίσης σώθηκε ο κόκορας που στόλιζε την οροφή και που εικαζόταν στην αρχή ότι είχε καταστραφεί: όταν ο Βιλνέβ τον εντόπισε ανάμεσα στα ερείπια το θεώρησε θεϊκό σημάδι, μια άνωθεν ετυμηγορία ότι τίποτα ακόμα δεν είχε χαθεί. Xίλιες αιωνόβιες βελανιδιές Στο πλαίσιο της θρυλικής ιστορίας που εξακολουθεί να γράφει ο αρχετυπικός ναός των Γάλλων, που χρειάστηκε αμέτρητο πλούτο και μόχθο για να φτιαχτεί και, σύμφωνα με το αρχικό σχέδιο, θέλει το κωδωνοστάσιο να είναι από ξύλο καλυμμένο από μόλυβδο, τίθεται και το κυνήγι της υπεραιωνόβιας βελανιδιάς. Εκατοντάδες έως και χίλιες ή και παραπάνω αιωνόβιες βελανιδιές αναζητούνται στα δάση όλης της Γαλλίας με drones, που θα εντοπίζουν τα ειδικά δέντρα που θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν για την αποκατάσταση του 93 μέτρων οβελίσκου στην κορυφή του ναού – και όχι μόνο!
«Λαμβάνοντας υπόψη τη θέση που κατέχει ο καθεδρικός ναός στην καρδιά των Γάλλων, στην Ιστορία της Γαλλίας και του κόσμου, είμαστε ευτυχείς που όλη η βιομηχανία -από τους δασονόμους, ως τους ξυλοκόπους- κινητοποιήθηκε ώστε να ανταποκριθεί στο εγχείρημα», υποστήριξε ο επικεφαλής του εθνικού δικτύου δασών της Γαλλίας Μισέλ Ντουίγ, εξηγώντας αναλυτικά τις βάσεις του όλου εγχειρήματος. Τα δέντρα που έχουν εντοπιστεί και θεωρούνται ικανά για να στηρίξουν ένα τέτοιο σχέδιο βρίσκονται στο δάσος Μπερσέ, το οποίο κάποτε ανήκε στη βασιλική οικογένεια της Γαλλίας. Η πρώτη βελανιδιά που κόπηκε έφερε μάλιστα πλακέτα με τον αριθμό 1 και αντίστοιχες θα φέρουν και οι υπόλοιπες.
Αρχική επθυμία του Μακρόν ήταν το έργο να ολοκληρώνεται μέσα σε μία πενταετία. Εμεινε και αυτό μια ευχή στα χαρτιά, όπως τόσο άλλα που έμειναν μετέωρα για τους ήδη πολλαπλά κλυδωνιζόμενους Γάλλους: από την τρομοκρατία, από την οικονομική ανέχεια και τώρα από την πανδημία.
Σαν από θαύμα σώθηκε ο κόκορας που στόλιζε την οροφή, ενώ αρχικά εικαζόταν ότι είχε καταστραφεί. Οταν ο Βιλνέβ τον εντόπισε ανάμεσα στα ερείπια, το θεώρησε θεϊκό σημάδι ότι τίποτα ακόμα δεν είχε χαθεί.
Γιατί μπορεί να έχουν ξεκινήσει οι εργασίες σταθεροποίησης που θέλουν όχι μόνο την τοποθέτηση δοκών αλλά και σκαλωσιών που θα στηρίζουν εσωτερικά το κτίριο, τη συναρμογή ειδικά διαμορφωμένης «ομπρέλας» που θα προστατεύει τους εργάτες που κινδυνεύουν, όπως και την καταμέτρηση κάθε πέτρας που έχει φύγει από την κατασκευή, αλλά το σχέδιο θέλει χρόνο και υπομονή. Η προφητεία του Ουγκό Δεσπόζοντας ανάμεσα στα κτίρια που αντικατοπτρίζουν τις υπερβατικές βλέψεις του Μεσαίωνα, τότε που το θεϊκό στοιχείο ενός ναού έπρεπε να προκαλεί δέος, τρόμο και συντριβή, η Παναγία των Παρισίων δεν θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση.
Φτιάχτηκε άλλωστε για να εξυπηρετεί τις υψηλές ανάγκες των αυτοκρατόρων που βρήκαν κάπως άβολο η στέψη να περιορίζεται στη μακρινή Ρενς και ήθελαν έναν άλλο εμβληματικό ναό στη μεταφερμένη πρωτεύουσα. Τον θεμέλιο λίθο έθεσε ο Πάπας Αλέξανδρος Γ’ μαζί με τον Λουδοβίκο τον Ζ’ το 1160, γνωρίζοντας πολύ καλά ότι μόνο ένας τόσο μεγαλεπήβολος χριστιανικός ναός θα μπορούσε να νικήσει την κυριαρχία του ναού του Δία που βρισκόταν στο ίδιο ακριβώς σημείο μέχρι τότε. Οταν αποπερατώθηκε, 110 χρόνια αργότερα, τα πάντα ήταν διαφορετικά.
Τα ρομπότ παίζουν βασικό ρόλο στα έργα καθαρισμού και στερέωσης στο εσωτερικό του ναού.
Η Γαλλία είχε επιβιώσει από αρκετούς πολέμους και από μια επανάσταση που όσο και αν απείλησε την Παναγία, η οποία παραδόθηκε στο μένος των εξεγερμένων που κατέστρεψαν αγάλματα και αρκετά σύμβολά της, δεν καταστράφηκε. Εμεινε όρθια απέναντι σε κάθε είδους απειλή διαμορφώνοντας έναν παράλληλο με την πόλη κόσμο, σαν αυτόν που έθρεψε θρύλους και παραδόσεις, απόκρυφες ιστορίες γεμάτες μυστικές εξηγήσεις και φαντάσματα. Αλλωστε στις διάφορες γωνιές της άρχισαν να αναπτύσσονται παράλληλοι βιόκοσμοι, όπως τα περίφημα μελίσσια (!) που βρίσκονταν στην οροφή μέχρι σήμερα και κατά έναν θαυμαστό τρόπο κατάφεραν και αυτά να ξεφύγουν από την πρόσφατη συντριβή.
Ορθια λοιπόν και κατέχοντας συνεκτική θέση ανάμεσα στη σνομπ κοινότητα της Δυτικής Οχθης και την πιο ελευθεριακή της Αριστερής, στην καρδιά του πιο όμορφου «νησιού» της πόλης, του Ιλ Σεν Λουί, η Notre Dame έστεκε αγέρωχη στους αιώνες για να θυμίζει διαρκώς και σε όλους την ανεπανάληπτη κυριαρχική της αίγλη. Αμεσα συνυφασμένη με την ένδοξη Ιστορία της Γαλλίας, μετά την Επανάσταση έμεινε στο έλεος της αδιαφορίας για ολόκληρο σχεδόν τον 18ο αιώνα έως ότου ο Βικτόρ Ουγκό, φοβούμενος ότι μπορεί να έχει την τύχη άλλων γοτθικών ναών και μεσαιωνικών αρχιτεκτονημάτων, αποφάσισε να διασώσει τη φήμη της γράφοντας το ομώνυμο μυθιστόρημα «Παναγία των Παρισίων» ή «Κουασιμόδος των Παρισίων», όπως ήταν ο αρχικός τίτλος. Ο ίδιος άφησε ευχή και κατάρα στη διαθήκη του να κρατηθεί αυτό το έργο κειμήλιο στις μνήμες των Γάλλων.
Οι προτομές των 12 Αποστόλων και των Ευαγγελιστών, που κοσμούσαν το κωδωνοστάσιο, διασώθηκαν καθώς είχαν μεταφερθεί για αποκατάσταση 4 ημέρες πριν από την πυρκαγιά.
Οσο για τον περίφημο πρόλογο που συνοδεύει την ιστορική έκδοση, δεν είναι παρά μια αποθέωση της γοτθικής αρχιτεκτονικής με βάση την οποία ορθώθηκε ο ναός εξαρχής. Επηρεασμένος από το μυθιστόρημα του κορυφαίου Γάλλου μυθιστοριογράφου και ποιητή, ο βασιλιάς Φίλιππος διέταξε, κατόπιν τούτου, την εκ νέου αποκατάσταση του ναού και το 1848, αψηφώντας τις εξεγέρσεις που ξεσπούσαν σε όλη τη Γαλλία, ανέθεσε τα έργα ανάπλασης στους Ζαν-Μπατίστ-Αντουάν Λασί και Εζέν Βιολέ-Λε-Ντικ, οι οποίοι ωστόσο έμειναν πιστοί στο αρχικό της σχέδιο.
Και είναι αυτοί που ανέλαβαν όχι μόνο να ξαναφτιάξουν τα θρυλικά βιτρό και να αποκαταστήσουν τις ζημιές, αλλά και να υψώσουν το θρυλικό βέλος που ο Ουγκό παρομοίαζε με «καρχαρία που σκίζει τον ουρανό» και πριν από δύο χρόνια το είδαμε και αυτό να παραδίδεται ανυπεράσπιστο τις φλόγες. Ο Ουγκό δεν είχε απλώς ξαναζωντανέψει στις σελίδες του την αιώνια Παναγία. Κατά κάποιον τρόπο, κατάφερε να προβλέψει και τη σημερινή καταστροφή της περιγράφοντας με ανατριχιαστικά προφητικό τρόπο «τη μεγάλη φωτιά που υψωνόταν ανάμεσα στους δύο πύργους», όπως δηλαδή συνέβη στην πραγματικότητα. «Ολα τα βλέμματα στράφηκαν στο πιο ψηλό σημείο της εκκλησίας.
200 εκατ. πρόσφερε ο Φρανσουά Πινό, πρόεδρος του ομίλου LVMH και σύζυγος της Σάλμα Χάγεκ.
Αυτό που έβλεπαν ήταν κάτι συγκλονιστικό. Μια μεγάλη φωτιά υψωνόταν ανάμεσα στους δύο πύργους με ανεμοστρόβιλους και σπινθήρες, μια τεράστια και ανεξέλεγκτη φωτιά, η οποία πότε φαινόταν και πότε χανόταν από τον πυκνό καπνό», έγραφε. Αυτά τα λόγια επικαλούνται σήμερα οι Γάλλοι που θεωρούνται ύψιστο καθήκον τους να καταστήσουν εκ νέου τη Notre Dame το εθνικό τους, κατά κάποιον τρόπο, σύμβολο. Εξ ου και τα ποσά που συγκεντρώθηκαν γι’ αυτό τον σκοπό δεν έχουν προηγούμενο: μόνο ο όμιλος LMVH (δηλαδή της οικογένειας Φρανσουά Πινό και του ομίλου Louis Vuitton) προσέφερε 200 εκατ. δολάρια, ενώ ανάλογα ποσά προσέφεραν η οικογένεια Μπετανκούρ-Μέγερς και ο όμιλος L’Oreal. Το τελικό ποσό που συγκεντρώθηκε από δωρεές ξεπερνά το 1 δισ., πράγμα ανήκουστο για ανάλογη δημόσια κρίση.
Η μάχη των αρχιτεκτόνων Από την ώρα που ξέσπασε η φωτιά και μετά, η αλήθεια είναι ότι ο κύριος αρχιτέκτων των έως τότε εργασιών ανάπλασης Φιλίπ Βιλνέβ αρνιόταν να μιλήσει στα ΜΜΕ είτε επειδή κάποιες δηλώσεις του είχαν παρερμηνευθεί, είτε γιατί κάποιοι έσπευσαν να τον θεωρήσουν ως τον κύριο υπεύθυνο της πυρκαγιάς. Οι θεωρίες συνωμοσίας μαζί με τα διάφορα σενάρια περί κακόβουλου σχεδίου δεν απέκλειαν τον άνθρωπο που είχε αναλάβει, επί σειρά ετών, να αναδιαμορφώσει τόσο το εσωτερικό όσο και το εξωτερικό του ναού γνωρίζοντας κάθε πέτρα που έχει τοποθετηθεί εκεί, εδώ και αιώνες.
Ωστόσο, το πόρισμα που ήθελε την καταστροφή να έχει προκύψει από ατύχημα ήταν σαφές ότι τον απάλλασσε από όποιες ευθύνες, καθώς το φταίξιμο έπεφτε στους ανειδίκευτους φύλακες, «οι οποίοι δεν ήξεραν το δαιδαλώδες κτίριο αφού ήταν άρτι εκπαιδευμένοι». Ωστόσο το κακό είχε συμβεί: τα αμέτρητα δημοσιεύματα σε συνδυασμό με τις δηλώσεις Μακρόν, ο οποίος επέμενε ότι πρέπει να προκηρυχθεί διαγωνισμός αλλά και να «ανακατασκευαστεί» η Notre Dame, ήταν αρκετά για να εκτοπίσουν τον Φίλιπ Βιλνέβ για πολύ καιρό από το προσκήνιο. «Οποιος καεί στον χυλό, φυσάει και το γιαούρτι», έγραφε χαρακτηριστικά η εφημερίδα «Le Monde», η οποία ωστόσο έπεισε τον αρχιτέκτονα να μιλήσει αποκλειστικά, έναν χρόνο μετά την πυρκαγιά και μετά την πρόσφατη απόφαση της «ομάδας κρούσης», των ειδικών και του ίδιου του Μακρόν, να του επιστραφεί τελικά η αποκλειστικότητα του σχεδιασμού.
«Ο Βιλνέβ πήρε πίσω τον ναό “του”», έγραφε χαρακτηριστικά η εφημερίδα σχολιάζοντας την εμμονή του αρχιτέκτονα να αποκαλεί την Παναγία «δική του» λόγω της χρόνιας εξοικείωσης αλλά και της μεγάλης εμμονής του με το κτίριο. Παιδί ακόμα ο Φιλίπ, είχε ζητήσει από τον πατέρα του ειδικά lego ώστε να μπορέσει να στήσει τον ναό με τον δικό του τρόπο. Είχε ήδη διαβάσει σχολαστικά τους δύο τόμους που είχε ζητήσει ως δώρο -το «Μεγάλοι Καθεδρικοί Ναοί του καθολικού κόσμου» (έκδοση του 1897!) και «Οι Βυζαντινοί Ναοί και οι Ρωμαϊκοί του καθολικού κόσμου» (έκδοση του 1912)- ώστε να μπορεί να αναπαριστήσει με ακρίβεια τις διαφορές. Εφηβος πια, κατάφερε να φτιάξει μια μικρογραφία του ναού από πλεξιγκλάς.
Ηδη από το 1979 είχε διαμορφώσει το αρχιτεκτονικό σχέδιο που θα υλοποιούσε στην πράξη, λίγα χρόνια αργότερα, αναλαμβάνοντας επικεφαλής το σχέδιο της ανάπλασης. Για τους τεχνικούς της Notre Dame και τους ανθρώπους που δούλευαν στο έργο επί σειρά ετών, αυτή η μεταφυσικού είδους ταύτιση του Βιλνέβ με τον ναό εξελίχθηκε σταδιακά σε εμμονή, με αποτέλεσμα κανείς να μην μπορεί πραγματικά να στερήσει από τον πιστό αρχιτέκτονα τον «ναό του». Ηξερε κάθε λεπτομέρεια, κάθε επικίνδυνη πτυχή και κάθε πρόβλημα, για τα οποία φυσικά προειδοποιούσε μία δεκαετία πριν γράφοντας κείμενα στα Μέσα, ακόμα και δίνοντας μια μεγάλη συνέντευξη στους «New York Times».
Αλλά κανείς δεν τον άκουγε – ούτε όταν επέμενε πως «το κωδωνοστάσιο πρέπει να ανακατασκευαστεί με τον ίδιο ακριβώς τρόπο και όχι ανάλογα με τη φαντασίωση του κάθε αρχιτέκτονα». Ολη αυτή η εμμονή αρχικά είχε ενοχλήσει τον Γάλλο πρόεδρο Μακρόν, ο οποίος υποστήριζε πως «ο ναός υπερβαίνει τα όρια των προσώπων, είναι κοινό κτήμα». Σημαντικό ρόλο στην αντίδρασή του αυτή φαίνεται επίσης να διαδραμάτισε και η παράφορη ομάδα που πλαισίωνε τον αρχιτέκτονα: επικεφαλής της ομάδας επίβλεψης των τεχνικών έργων ήταν, σύμφωνα με δημοσίευμα της «Liberation», μια τροτσκίστρια που δεν έβλεπε με καλό μάτι τις πολιτικές επιλογές του προέδρου φροντίζοντας συχνά να ασκεί έντονη αντιπολίτευση και να παίρνει το μέρος των «Κίτρινων Γιλέκων».
Για τον εκσυγχρονιστή Μακρόν, που το μέλλον είναι πάντα καλύτερο από οποιοδήποτε αναχρονιστικό παρελθόν, όλα αυτά έμοιαζαν αρκετά επικίνδυνα σε ό,τι αφορά τον επικείμενο σχεδιασμό ενός κτιρίου που πρέπει να αντέχει στον χρόνο και να μη στηρίζεται σε καμία κατασκευή που απέδειξε την επισφάλειά της. Επιπλέον, η ίδια η φύση του ναού που ήταν, σύμφωνα με τον πρόεδρο, το αρχιτεκτονικό κατασκεύασμα διαφορετικών προσώπων και πέρα από τα ανθρώπινα μέτρα, επέβαλε τη διαμόρφωση μιας ειδικής ομάδας ειδικών και όχι ενός προσώπου.
Ετσι συνέστησε αμέσως μετά την πυρκαγιά μια πολυπληθή ομάδα κρούσης, αποτελούμενη από τον αρχιστράτηγο και κύριο υπεύθυνο συντονισμού, τον 73χρονο σήμερα Ζαν-Λουί Ζορζελάν, τον τότε υπουργό Πολιτισμού Φρανκ Ριστέρ, την τότε σύμβουλο του σε ζητήματα Πολιτισμού Κλαούντια Φεράτζι, τον αγαπημένο του δημοσιογράφο και εκλεκτό των Γάλλων Στεφάν Μπερν, τον νομικό Φρανσουά Σιρό, το δεξί χέρι του Αρχιεπισκόπου Μπενουάστ ντε Σινετί, τους αρχιτέκτονες Ρολάν Καστρό και Ζαν-Μισέλ Σερό, ακόμα και τον πρώην υπουργό Πολιτισμού Τζακ Λαγκ, ο οποίος ήταν έμπειρος και είχε διέλθει ανάλογες μεγάλες κρίσεις.
Σε εκείνη τη σύναξη είχε καταφτάσει αλλόφρων, με μαλλιά που μαρτυρούσαν αρκετή ταλαιπωρία, ο επικεφαλής αρχιτέκτων γνωρίζοντας ότι το κλίμα που θα αντιμετώπιζε μόνο φιλικό δεν θα ήταν. Αλλωστε, οι δύο σύμβουλοι αρχιτέκτονες του προέδρου σε εκείνη τη συνάντηση θα του ανακοίνωναν την προκήρυξη διεθνούς διαγωνισμού, καθώς πρόθεση του Μακρόν ήταν «το κτίριο να γίνει ακόμα πιο επιβλητικό και ακόμα πιο ωραίο», μια δήλωση που προκάλεσε ανατριχίλα στον άνθρωπο που, στα μάτια του, δεν έπρεπε να αλλάξει ούτε πετραδάκι από τον «ναό του».
Οι τσακωμοί από την πρώτη μέρα ήταν έντονοι. Την επομένη, ο Τζακ Λαγκ δήλωσε την αποχώρησή του καθώς δεν μπορούσε να συνεννοηθεί «με τον κομάντο», όπως αποκάλεσε χαρακτηριστικά τον αρχιστράτηγο. H ομάδα άρχισε σταδιακά να αποσυντίθεται και οι αρχιτέκτονες να διαφωνούν για το αν ο ναός πρέπει να υπακούσει στις γοτθικού τύπου προσταγές και στο όραμα του Βιολέ-Λε-Ντικ, ο οποίος ακολούθησε το αρχικό σχέδιο κατά την ανακατασκευή του και ήταν το πρότυπο για τον Βιλνέβ ή αν έπρεπε να χαραχθεί ένα εντελώς διαφορετικό και πιο μοντέρνο σχέδιο που θα άλλαζε τη λογική εκ βάθρων.
Διαφορετικές ομάδες αρχιτεκτόνων κατέθεσαν τις δικές τους ιδέες για το πώς πρέπει να ανακατασκευαστεί το κωδωνοστάσιο αλλά και συνολικότερα ο ναός: ο γνωστός αρχιτέκτων Βενσάν Καλεμπό αποκάλυψε ένα φουτουριστικό σχέδιο το οποίο τροφοδοτούνταν από ηλιακή ενέργεια, ενώ ο Νικολά Αμπντελκαντέρ πρότεινε ένα αντίστοιχο οικολογικό σχέδιο που θα μετέτρεπε την οροφή σε ένα μικρό οικοσύστημα, λαμβάνοντας υπόψη και τα μελίσσια που δεσπόζουν εκεί. Αρκετοί ήταν αυτοί που υποστήριξαν ότι η οροφή πρέπει να μείνει ως έχει ή τουλάχιστον ως είχε, επιμένοντας ότι ο μόνος αρμόδιος για να φέρει εις πέρας αυτή την αποστολή χωρίς να θέσει το οικοδόμημα σε κίνδυνο είναι ο ίδιος ο Βιλνέβ.
Αυτός εξάλλου επέμενε πως «ο ναός μου άντεξε και δεν έπεσε», υποστηρίζοντας ότι η ίδια η δομή της εκκλησίας είναι αυτή που τη βοήθησε να σταθεί όρθια στην πυρκαγιά – και αυτή πρέπει να διατηρηθεί άθικτη σε νέες προσθήκες. Είναι, τέλος, αυτός που έμεινε όλα αυτά τα χρόνια πιστός στην «εκκλησία του», όπως ο μυθικός Κουασιμόδος, ο οποίος αντίκριζε από ψηλά τις αλλαγές στην πόλη και κατέληξε να γίνει ένα με κάθε εμβληματική πέτρα του ναού, δίνοντας την εντύπωση στους αναγνώστες ότι ζει ακόμα ανάμεσά μας, υψώνει απειλητικά το ένα του μάτι σε περίπτωση που αλλάξει κάτι από το μυθικό της κατασκεύασμα. Οσο για την Εσμεράλδα, είναι και αυτή μέρος του μύθου της ομορφιάς που κατοικοεδρεύει σε κάθε γωνιά και τρέφει ακόμα το συλλογικό φαντασιακό όχι μόνο των Γάλλων, αλλά ολόκληρου του πλανήτη. Αλλωστε η Δέσποινα δεν έχει ούτε φυλή, ούτε εθνικότητα – είναι η Δέσποινα όλων. Και ως τέτοια αξίζει τον παντοτινό θαυμασμό μας.
πρωτο θεμα