Πόσα χρήματα θα κοστίσει στο βρετανικό δημόσιο η στέψη του βασιλιά Καρόλου Γ'; Ποιο φορολογικό συντελεστή θα πληρώσει ο νέος βασιλιάς για το ιδιωτικό του εισόδημα; Σε πόσες υποχρεώσεις συμμετείχαν «εργαζόμενοι βασιλείς», όπως οι δούκες του Γκλόστερ και του Κεντ, τα τελευταία πέντε χρόνια; Πόσο πληρώθηκαν; Πόσο ενοίκιο πληρώνουν οι πριγκίπισσες Βεατρίκη και Ευγενία, οι οποίες δεν είναι εργαζόμενοι βασιλείς, για διαμονή σε βασιλικά παλάτια;
Τις τελευταίες εβδομάδες, ο Guardian έθεσε όλα αυτά τα ερωτήματα στα ανάκτορα του Μπάκιγχαμ. Οι απαντήσεις καταλήγουν στο «ρωτήστε κάποιον άλλον», «βρείτε το μόνοι σας» ή απλώς «δεν έχετε δικαίωμα να γνωρίζετε». Όμως το βρετανικό μέσο διαφώνησε με αυτό.
Οι επικήδειοι της βασίλισσας Ελισάβετ Β' επικροτούσαν ομοιόμορφα την ήρεμη διαχείριση του βασιλείου ή την υποτιθέμενη μη ανάμειξή της στη βρετανική πολιτική. Κανείς δεν ανέφερε ένα άλλο χαρακτηριστικό γνώρισμα της βασιλείας της: την παγιωμένη μυστικότητα, η οποία οδήγησε σε μια κουλτούρα στην οποία ο βρετανικός λαός στερείται τις πιο βασικές πληροφορίες για τη μοναρχία.
Η αλληλογραφία με τον μονάρχη ή τον διάδοχο, είτε είναι σεισμική είτε ακίνδυνη, απαγορεύεται να δημοσιοποιηθεί. Απαγορεύεται η κοινοβουλευτική κριτική της συμπεριφοράς των μελών της βασιλικής οικογένειας, ανεξάρτητα από το πόσο ατιμωτική είναι. Το παλάτι λέει ότι τα βασιλικά αρχεία - το αποθετήριο της ιστορίας της συνταγματικής μοναρχίας - είναι ανοιχτά σε «κάθε σοβαρό ερευνητή». Ωστόσο, αποτελούν ιδιωτική ιδιοκτησία των Ουίνδσορ, οι οποίοι δίνουν την άδειά τους πριν οι ερευνητές μπορούν να τα εξετάσουν.
Πουθενά δεν επιβάλλεται η άρνηση να μπει το φως πιο έντονα από τους βασιλείς απ' ό,τι σε οικονομικά θέματα. Οι διαθήκες ακόμη και άσημων μελών της οικογένειας λογοκρίνονται με δικαστική απόφαση. Οι βασιλείς φυλάνε στενά τα μυστικά του οικονομικού τους πλούτου, επιμένοντας ότι είναι «ιδιωτικός», ακόμη και όταν είναι ξεκάθαρο ότι προκύπτει από τους δημόσιους ρόλους τους.
Το βρετανικό μέσο σχολιάζει: «Δεν θα πρέπει να μειώσουμε τα επιτεύγματα της Ελισάβετ Β' αν παρατηρήσουμε πώς αυτός ο εθισμός στη μυστικότητα επέτρεψε να ριζώσουν οι πιο απαράδεκτες και διαβρωτικές πρακτικές».
Τα τελευταία τρία χρόνια, επίσημα έγγραφα που αποκάλυψε ο Guardian δείχνουν πώς η βασίλισσα και οι σύμβουλοί της καταχράστηκαν επανειλημμένα τη διαδικασία της συναίνεσης του στέμματος για να τροποποιήσουν κρυφά τους βρετανικούς νόμους, μεταξύ άλλων, το 1973, στο πλαίσιο μιας επιτυχημένης προσπάθειας να αποκρύψει από το κοινό τον «ενοχλητικό» ιδιωτικό της πλούτο.
Μέχρι τουλάχιστον το 1968, και πολύ πιθανόν και μετά, η Ελισάβετ Β' δεν διόριζε «έγχρωμους μετανάστες ή αλλοδαπούς» σε ιερατικές θέσεις, αν και τους επιτρεπόταν να εργάζονται ως οικιακοί βοηθοί. Ακόμη και σήμερα, το Παλάτι του Μπάκιγχαμ επιμένει ότι συμμορφώνεται με το νόμο περί μη διακρίσεων μόνο εθελοντικά. Το εγκρίνει αυτό ο βασιλιάς; Ποιες άλλες καταχρήσεις δεν έχουν αποκαλυφθεί ακόμη; Και πώς θα έρθουν στο φως όταν η μοναρχία εξαιρείται από τον νόμο περί ελευθερίας της πληροφόρησης (FoI);
Την Τετάρτη, ο Guardian εγκαινίασε το Cost of the crown, μια έρευνα για τον βασιλικό πλούτο και τα οικονομικά.
Ο Guardian αναφέρει πως ακόμα και για το ερώτημα για το πόσα δημόσια χρήματα δαπανώνται για την ασφάλεια της βασιλικής οικογένειας δεν δίνονται. Η κυβέρνηση, που τόσο συχνά είναι σύμμαχος του μονάρχη σε θέματα μυστικότητας, ισχυρίζεται ότι η αποκάλυψη έστω και ενός μόνο συνολικού αριθμού για ολόκληρη την οικογένεια, χωρίς καμία περαιτέρω λεπτομέρεια, θα αποτελούσε απαράδεκτη απειλή για την ασφάλειά τους.
Αρνείται να εξηγήσει αυτό το σκεπτικό με κάθε λεπτομέρεια, ή γιατί οι αρχηγοί κρατών σε άλλες ανεπτυγμένες χώρες, συμπεριλαμβανομένων των Γάλλων και των Αμερικανών προέδρων, μπορούν να δημοσιεύουν λεπτομέρειες σχετικά με το κόστος της ασφάλειάς τους.
Αντιθέτως, ένα αίτημα FoI (με βάση νόμο περί ελευθερίας της πληροφόρησης) για τη δημοσιοποίηση των δαπανών ασφαλείας των βρετανών βασιλικών προσώπων απορρίφθηκε, πρώτα από το Υπουργείο Εσωτερικών και στη συνέχεια, κατόπιν έφεσης, από το Γραφείο του Επιτρόπου Πληροφοριών - αναγκάζοντας τον Guardian να αναθέσει στους δικηγόρους του τον περασμένο μήνα να ασκήσουν νέα έφεση στο δικαστήριο πληροφοριών. Στην πιο αισιόδοξη υπόθεση η απάντηση θα κάνει μήνες να δοθεί.
Αυτό δεν είναι απλώς ένα πρόβλημα για τους δημοσιογράφους. Ακαδημαϊκοί, βιογράφοι, αρχειονόμοι, ακτιβιστές, περίεργοι πολίτες, ακόμη και βουλευτές που αναζητούν βασικές πληροφορίες, δεν λαμβάνουν σαφείς απαντήσεις. Οι Rory Cormac και Richard Aldrich, ιστορικοί των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών, γνωρίζουν καλά την επίσημη μυστικότητα όπου αυτή δικαιολογείται.
«Ο Ρίτσαρντ και εγώ έχουμε περάσει και οι δύο ολόκληρη την καριέρα μας προσπαθώντας να γράψουμε ιστορίες της MI5 και της MI6», δήλωσε ο Cormac. «Κατανοούμε πλήρως την ανάγκη για μυστικότητα γύρω από τις υπηρεσίες πληροφοριών. Ξοδεύουμε τον χρόνο μας ψάχνοντας σε αρχεία, προσπαθώντας να συναρμολογήσουμε αποσπάσματα αποχαρακτηρισμένου υλικού, για να καταλήξουμε σε κάτι ιστορικά αυστηρό. Πιστεύουμε ότι οι υπηρεσίες πληροφοριών είναι το μυστικό κράτος. Αλλά είναι σαν το WikiLeaks σε σύγκριση με τη βασιλική οικογένεια».
Πόσο σκληρά δουλεύει το Στέμμα για τα λεφτά του;
Το 1993, η κυβέρνηση του Τζον Μέιτζορ δημοσίευσε μια Λευκή Βίβλο για την ανοικτή διακυβέρνηση, η οποία ήταν μπροστά από την εποχή της, καθώς έθετε ένα όραμα για έναν ενημερωμένο πολίτη, συμπεριλαμβανομένων των βασιλικών θεμάτων. Δήλωνε: «Τα αρχεία που αφορούν τη βασιλική οικογένεια θα αντιμετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο όπως όλα τα άλλα αρχεία».
Το προηγούμενο έτος, η Ελισάβετ Β' αναγνώρισε σε ομιλία της στο Guildhall του City του Λονδίνου ότι «κανένας θεσμός - City, μοναρχία, οτιδήποτε - δεν θα πρέπει να περιμένει να είναι απαλλαγμένος από τον έλεγχο εκείνων που του προσφέρουν την αφοσίωσή τους».
Η σαφήνεια αυτών των δεσμεύσεων καθιστά τη μυστικότητα των επόμενων δεκαετιών ακόμη πιο εντυπωσιακή. Ένα τρανταχτό παράδειγμα είναι η δημιουργία της κρατικής επιχορήγησης, του διακανονισμού χρηματοδότησης που εισήγαγε το 2011 η κυβέρνηση συνασπισμού του Ντέιβιντ Κάμερον.
Το προηγούμενο σύστημα για τη χρηματοδότηση των βασιλικών, μια διάταξη που ονομαζόταν αστικός κατάλογος, λειτουργούσε από τον 18ο αιώνα. Παρά τις ατέλειές του, παρείχε στο κοινοβούλιο μια κατανομή των χρημάτων που έπρεπε να καταβληθούν σε κάθε μέλος της οικογένειας. Και έδινε στους εκλεγμένους αντιπροσώπους του βρετανικού λαού μια τακτική ευκαιρία να συζητούν για το πόσα χρήματα των φορολογουμένων θα έπρεπε να παραδίδονται στον μη εκλεγμένο μονάρχη.
Στο πλαίσιο της κρατικής επιχορήγησης, η δημόσια χρηματοδότηση των βασιλικών ορίζεται ως ποσοστό των κερδών της περιουσίας του στέμματος. Αποδείχθηκε οικονομικό πραξικόπημα για τους βασιλείς, οι οποίοι είχαν παραδώσει την περιουσία του στέμματος το 1760.
Οι Ουίνδσορ δεν χρειάζεται πλέον να υπομένουν το τελετουργικό της πολιτικής λίστας με τους κοινοβουλευτικούς να συζητούν για το πόσα πρέπει να λαμβάνουν. Ο διακανονισμός αποδείχθηκε γενναιόδωρος (86 εκατ. λίρες φέτος) και μια αναμενόμενη απροσδόκητη αύξηση των κερδών της περιουσίας του στέμματος έφερε τον βασιλιά στη ζηλευτή θέση να ζητήσει μείωση των μελλοντικών πληρωμών.
Ωστόσο, η προσπάθεια του Guardian να ανακαλύψει ποιες ακριβώς δημόσιες λειτουργίες εκπλήρωσαν οι βασιλείς σε αντάλλαγμα για όλα αυτά τα χρήματα δεν είναι και τόσο απλή. Το παλάτι παρέπεμψε τους δημοσιογράφους στην Εγκύκλιο της Αυλής, την επίσημη καταγραφή των δραστηριοτήτων τους. Ωστόσο, οι πληροφορίες είναι διαθέσιμες μόνο σε ημερήσιες εκδόσεις, χωρίς σύνολα και χωρίς τρόπο εύκολης αναζήτησης των υποχρεώσεων που ανέλαβαν οι βασιλείς τα τελευταία χρόνια.
Για να το ανακαλύψουν αυτό, έπρεπε πρώτα να πάνε στο χωριό Ντάτσετ στο Μπέρκσαϊρ και στο σπίτι του Τιμ Ο'Ντόνοβαν, ενός συνταξιούχου μεσίτη ασφαλίσεων, ο οποίος έχει περάσει τα τελευταία 44 χρόνια συγκεντρώνοντας τα δικά του έντυπα αρχεία αυτών των δεσμεύσεων- αρχεία τα οποία δέχτηκε γενναιόδωρα να μοιραστεί. Ανατέθηκε επίσης σε μια ομάδα μηχανικών λογισμικού να δημιουργήσει ένα πρόγραμμα μηχανικής μάθησης για να διαβάσει όσες από τις εγκυκλίους έχουν ψηφιοποιηθεί και να του ζητήσει να τις αναλύσει σε μια προσπάθεια να βρει απαντήσεις.
Αν το Ηνωμένο Βασίλειο πρόκειται να έχει μια βασιλική οικογένεια ως αρχηγό του κράτους, σίγουρα οι πολίτες του θα πρέπει να έχουν ευκολότερη πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με το τι ακριβώς κάνουν γι' αυτούς;
Τι κρατείται μυστικό από το βρετανικό λαό;
Η διαφορά μεταξύ του τρόπου με τον οποίο αντιμετωπίζουμε τα συνήθη δημόσια πρόσωπα και εκείνους που τυχαίνει να έχουν βασιλικό αίμα γίνεται εμφανής όταν πεθαίνουν. Σύμφωνα με τη βρετανική νομοθεσία, οι διαθήκες είναι δημόσιες, εν μέρει για να αποτραπεί η απάτη ή η κακοδιαχείριση από τους εκτελεστές. Ωστόσο, οι διαθήκες της βασιλικής οικογένειας σφραγίζονται συστηματικά από τους δικαστές. Το ιστορικό γεγονός που οδήγησε σε αυτό το έθιμο ήταν η συγκάλυψη ενός βασιλικού σεξουαλικού σκανδάλου.
Μέχρι το 1911, οι διαθήκες της οικογένειας Ουίνδσορ -εκτός από εκείνες ενός μονάρχη- ήταν δημόσιες, όπως και κάθε άλλη βρετανική οικογένεια. Η δικαστική εξουσία άρχισε να τις λογοκρίνει κατόπιν αιτήματος της βασίλισσας Μαρίας μετά τον θάνατο του αδελφού της, Φραγκίσκου του Τεκ, προκειμένου να αποκρύψει από το κοινό την απόφασή του να κληροδοτήσει κοσμήματα σε μια γυναίκα με την οποία διατηρούσε δεσμό.
«Η Βασίλισσα Μαίρη τα ήθελε πίσω ξανά», εξηγεί ο Michael Nash, λέκτορας ειδικός στο βρετανικό σύνταγμα στο Πανεπιστήμιο της Ανατολικής Αγγλίας. «Κάλεσε τους νομικούς της συμβούλους και είπε: «Θέλω να μην το μάθει κανείς αυτό. Έτσι, η διαθήκη σφραγίστηκε»».
Από τότε τα μέλη της οικογένειας μπορούν να ζητούν να αποκρύπτονται οι διαθήκες τους, λόγω της καταγωγής τους. Τα επίσημα έγγραφα αποκαλύπτουν ότι ανώτεροι κυβερνητικοί αξιωματούχοι αμφέβαλλαν σοβαρά για τη νομική βάση αυτής της διαδικασίας πριν από μισό αιώνα, αλλά αυτή η πρακτική συνεχίζεται αμείωτη.
Μετά τον θάνατο του πρίγκιπα Φίλιππου το 2021, ο πρόεδρος του οικογενειακού δικαστηρίου, Sir Andrew McFarlane, πραγματοποίησε μια μυστική ακρόαση από την οποία αποκλείστηκαν ουσιαστικά τα μέσα ενημέρωσης. Ο δικαστής προχώρησε παραπέρα από το να αποφασίσει ότι μόνο η διαθήκη του Φιλίππου θα πρέπει να σφραγιστεί, ανακοινώνοντας ότι οι διαθήκες όλων των υψηλόβαθμων βασιλικών θα πρέπει στο εξής να είναι μυστικές για τουλάχιστον 90 χρόνια.
Ο McFarlane δεν εξήγησε πλήρως πώς κατέληξε σε αυτόν τον αριθμό των 90 ετών στην απόφαση- υπερβαίνει σχεδόν πέντε φορές το κανονικό επίπεδο μυστικότητας που ισχύει για τα κυβερνητικά έγγραφα. Σημαίνει ότι αν η Αικατερίνη, πριγκίπισσα της Ουαλίας, επιζήσει όσο και ο πεθερός της, η διαθήκη της δεν μπορεί να αποσφραγιστεί πριν από το έτος 2171. Μόλις παρέλθει αυτή η περίοδος, η διαθήκη της θα μπορούσε να αποκαλυφθεί στο κοινό. Αλλά μόνο, μετά την απόφαση του McFarlane, με την άδεια των Ουίνσδορς.
Όταν δημοσιοποιήθηκε η απόφαση του McFarlane, ο Guardian προσέλαβε δικηγόρους για να ασκήσει νομική αμφισβήτηση - όχι για την απόφαση να σφραγιστεί η διαθήκη, αλλά για τον αποκλεισμό των μέσων ενημέρωσης από την ακροαματική διαδικασία, με την αιτιολογία ότι αυτό ήταν αντίθετο με την αρχή της ανοικτής δικαιοσύνης. Ο Guardian έχασε την υπόθεση, αφού το εφετείο έκρινε ότι τα μέσα ενημέρωσης δεν είχαν το δικαίωμα να ενημερωθούν σχετικά.
Στην απόφασή τους, οι δικαστές παρατήρησαν ότι η δημοσιοποίηση της ακροαματικής διαδικασίας θα έθετε σε κίνδυνο την ανάγκη διαφύλαξης της αξιοπρέπειας της βασίλισσας και της ιδιωτικής ζωής της οικογένειάς της.
Η απόφαση του McFarlane επικαλείται από τα Εθνικά Αρχεία για να δικαιολογήσει την απαγόρευση στους ερευνητές άλλων δημόσιων αρχείων που συζητούν τον πλούτο της βασιλικής οικογένειας. Τέσσερις φάκελοι που αναζητούσε ο Guardian και αφορούσαν κληροδοτήματα άσημων μελών της οικογένειας - της Έλεν, δούκισσας του Όλμπανι- του Άλαστερ, δούκα του Κόναουτ και του Στράθορν- της πριγκίπισσας Βικτώριας και του πρίγκιπα Άρθουρ του Κόναουτ - είναι πλέον σφραγισμένοι.
Προκλητικές ερωτήσεις για τον βασιλιά
Πέρυσι, ο βετεράνος παρουσιαστής David Dimbleby, ο οποίος ήταν επικεφαλής του σχολιασμού της κηδείας της βασίλισσας από το BBC, έσπασε το έθιμο και διατύπωσε μια άποψη που κάποιοι θα μπορούσαν να χαρακτηρίσουν πολιτική. Μιλώντας σε ένα λογοτεχνικό φεστιβάλ, παραπονέθηκε για τις προσπάθειες του παλατιού του Μπάκιγχαμ να κατευθύνει την κάλυψη του κρατικού ραδιοτηλεοπτικού φορέα και παραπονέθηκε ότι το BBC είχε μια «παλιά πληγή για τη μοναρχία».
Ο οργανισμός, είπε, «δεν θα πλησιάσει πράγματα όπως η εξουσία που έχει το παλάτι να αλλάζει τη φορολογική νομοθεσία» ή να ρωτήσει αν το Δουκάτο της Κορνουάλης, ένα επιχειρηματικό χαρτοφυλάκιο που αμφιλεγόμενα παράγει κέρδη για τον πρίγκιπα της Ουαλίας, θα πρέπει να πληρώνει φόρους.
«Όλα αυτά τα θέματα δεν αγγίζονται ποτέ από το BBC επειδή νομίζω ότι αισθάνονται ότι δεν θα αρέσει στους τηλεθεατές τους - ένα ενστικτώδες συναίσθημα», είπε. «Δεν είναι αγενές να αμφισβητείς, δεν είναι αγενές, είναι σημαντικό, επειδή ο τρόπος που κυβερνιόμαστε είναι σημαντικός και ο τρόπος που λειτουργεί το σύνταγμά μας είναι σημαντικός».
Τις επόμενες εβδομάδες, ο Guardian θα θέσει προκλητικές ερωτήσεις στον νέο βασιλιά. Ερωτήσεις σχετικά με τον προσωπικό πλουτισμό της οικογένειάς του και τον βαθμό στον οποίο έχουν επωφεληθεί από τους δημόσιους ρόλους τους. Ερωτήματα σχετικά με την αμφίβολη προέλευση ορισμένων από τα πλούτη τους. Και ερωτήματα σχετικά με το κατά πόσον το κοινό παίρνει την αξία των χρημάτων του για τα ποσά-ρεκόρ που δίνει κάθε χρόνο για τη χρηματοδότηση των Ουίνδσορ και του πολυτελούς τρόπου ζωής τους.
Τα Ανάκτορα του Μπάκιγχαμ υποστηρίζουν ότι οι οικονομικές ρυθμίσεις των βασιλικών οικογενειών πρέπει να «παραμένουν ιδιωτικές, όπως θα συνέβαινε με κάθε άλλο άτομο». Αλλά η ομίχλη που καλύπτει τέτοια ζητήματα προέρχεται από τη σύγχυση σχετικά με το τι μπορεί να χαρακτηριστεί νόμιμα ως ιδιωτικός πλούτος των βασιλικών, τι ανήκει στον βρετανικό λαό και τι, όπως συμβαίνει συχνά, διφορούμενο μεταξύ των δύο.