Σχεδόν πριν από δύο δεκαετίες, το Facebook αναπτύχθηκε ραγδαία στις πανεπιστημιουπόλεις των αμερικανικών κολεγίων ως ένας ιστότοπος για τους φοιτητές που ήθελαν να είναι συνεχώς σε επαφή. Μετά ήρθε το Twitter, όπου οι άνθρωποι δημοσίευαν το τι είχαν για πρωινό, και... το Instagram, όπου φίλοι μοιράζονταν φωτογραφίες της καθημερινότητας τους, πραγματικής ή ψεύτικης.
Από τον Brian X. Chen*/New York Times
Σήμερα, οι ροές του Instagram και του Facebook είναι γεμάτες διαφημίσεις και αναρτήσεις με χορηγία. Το TikTok και το Snapchat είναι πλημμυρισμένα με βίντεο από influencers που προωθούν σαπούνια πιάτων και εφαρμογές γνωριμιών. Και σύντομα, οι αναρτήσεις στο Twitter, που θα αποκτούν τη μεγαλύτερη προβολή, θα προέρχονται κυρίως από συνδρομητές που θα πληρώνουν για την έκθεση τους και για άλλα προνόμια.
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης γίνονται, από πολλές απόψεις, λιγότερο κοινωνικά. Τα είδη των αναρτήσεων όπου οι άνθρωποι ενημερώνουν τους φίλους και την οικογένειά τους για τη ζωή τους έχουν γίνει πλέον πιο δύσκολο να τις δει κανείς με τα χρόνια, καθώς οι μεγαλύτεροι ιστότοποι έχουν γίνει ολοένα και πιο «εταιροποιημένοι».
Αντί να βλέπουν μηνύματα και φωτογραφίες από φίλους και συγγενείς σχετικά με τις διακοπές τους ή τα φανταχτερά δείπνα τους, οι χρήστες του Instagram, του Facebook, του TikTok, του Twitter και του Snapchat βλέπουν τώρα συχνά επαγγελματικό περιεχόμενο από επωνυμίες, παράγοντες επιρροής και από άλλους που πληρώνουν για την τοποθέτηση τους στα μέσα.
Η αλλαγή έχει επιπτώσεις στις μεγάλες εταιρείες κοινωνικής δικτύωσης και στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους ψηφιακά. Αλλά εγείρει επίσης ερωτήματα σχετικά με μια βασική ιδέα: Την ηλεκτρονική πλατφόρμα.
Για χρόνια, η ιδέα μιας πλατφόρμας -ένας all-in-one, δημόσιος ιστότοπος όπου οι άνθρωποι θα περνούν τον περισσότερο χρόνο τους- βασίλευε. Όμως, καθώς τα μεγάλα κοινωνικά δίκτυα έκαναν τη σύνδεση ατόμων με επωνυμίες ως προτεραιότητα έναντι της σύνδεσης τους με άλλα άτομα, ορισμένοι χρήστες ξεκίνησαν να αναζητούν ιστότοπους και εφαρμογές προσανατολισμένες στην κοινότητα και αφιερωμένες σε συγκεκριμένα χόμπι και ζητήματα.
«Οι πλατφόρμες όπως τις ξέραμε τελείωσαν», λέει η Ελληνοαμερικανίδα Zizi Papacharissi, καθηγήτρια επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόις-Σικάγο, η οποία διδάσκει μαθήματα για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. «Έχουν ξεπεράσει τη χρησιμότητά τους».
Η αλλαγή βοηθά στο να εξηγηθεί γιατί ορισμένες εταιρείες κοινωνικής δικτύωσης, οι οποίες συνεχίζουν να έχουν δισεκατομμύρια χρήστες και να αντλούν έσοδα δισεκατομμυρίων δολαρίων, εξερευνούν τώρα νέους επιχειρηματικούς δρόμους. Το Twitter, το οποίο ανήκει στον Elon Musk, πιέζει τους χρήστες και τις επωνυμίες να πληρώνουν 8 έως 1.000 δολάρια το μήνα για να γίνουν συνδρομητές. Η Meta, η μητρική εταιρεία του Facebook και του Instagram, κινείται στον καθηλωτικό διαδικτυακό κόσμο του λεγόμενου metaverse.
Για τους χρήστες, αυτό σημαίνει ότι αντί να ξοδεύουν όλο τον χρόνο τους σε ένα ή μερικά μεγάλα κοινωνικά δίκτυα, κάποιοι στρέφονται προς μικρότερους, πιο εστιασμένους ιστότοπους. Σε αυτούς περιλαμβάνονται το Mastodon, το οποίο είναι ουσιαστικά ένας κλώνος του Twitter κομμένος σε κοινότητες, το Nextdoor, ένα κοινωνικό δίκτυο για τους γείτονες σχετικά με καθημερινά ζητήματα όπως οι… λακκούβες. και εφαρμογές όπως το Truth Social, το οποίο ξεκίνησε από τον πρώην Πρόεδρο Donald J. Trump και θεωρείται κοινωνικό δίκτυο για τους συντηρητικούς.
«Δεν έχει να κάνει με την επιλογή ενός δικτύου που να τα κυβερνά όλα –αυτή είναι η τρελή λογική της Silicon Valley», λέει ο Ethan Zuckerman, καθηγητής δημόσιας πολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης στο Άμχερστ. «Το μέλλον είναι να είστε μέλος δεκάδων διαφορετικών κοινοτήτων, γιατί ως άνθρωποι, έτσι είμαστε».
Το Twitter δεν είχε κάποιο σχόλιο για την εξέλιξη της κοινωνικής δικτύωσης. Η Meta αρνήθηκε να σχολιάσει και το TikTok δεν απάντησε σε αίτημα των New York Times για σχολιασμό. To Snap, ο δημιουργός του Snapchat, ανέφερε ότι παρόλο που η εφαρμογή του έχει εξελιχθεί, η σύνδεση των ανθρώπων με τους φίλους και την οικογένειά τους παραμένει η κύρια λειτουργία του.
Μια στροφή σε μικρότερα, πιο εστιασμένα δίκτυα είχε προβλεφθεί πριν από χρόνια από μερικά από τα μεγαλύτερα ονόματα των social media, όπως ο Mark Zuckerberg, διευθύνων σύμβουλος της Meta και ο Jack Dorsey, ιδρυτής του Twitter.
Το 2019, ο Ζuckerberg έγραψε σε μια ανάρτηση στο Facebook ότι τα προσωπικά μηνύματα και οι μικρές ομάδες ήταν οι ταχύτερα αναπτυσσόμενοι τομείς της διαδικτυακής επικοινωνίας. Ο Dorsey, ο οποίος παραιτήθηκε από τη θέση του διευθύνοντος συμβούλου του Twitter το 2021, είχε αναφερθεί στα λεγόμενα αποκεντρωμένα κοινωνικά δίκτυα που δίνουν στους ανθρώπους τον έλεγχο του περιεχομένου που βλέπουν και των κοινοτήτων με τις οποίες αλληλεπιδρούν. Πρόσφατα, ο ίδιος δημοσιεύει πλέον στο Nostr, έναν ιστότοπο κοινωνικής δικτύωσης που βασίζεται σε αυτήν την αρχή.
Τον τελευταίο χρόνο, τεχνολόγοι και ακαδημαϊκοί έχουν επίσης επικεντρωθεί σε μικρότερα κοινωνικά δίκτυα. Σε μια εργασία που δημοσιεύθηκε τον περασμένο μήνα και με τίτλο «Το τρίποδο σκαμνί: Ένα μανιφέστο για ένα μικρότερο, πυκνότερο Διαδίκτυο», ο Zuckerman και άλλοι ακαδημαϊκοί περιέγραψαν το πώς οι μελλοντικές εταιρείες θα μπορούσαν να διαχειρίζονται μικρά δίκτυα με χαμηλό κόστος.
Πρότειναν επίσης τη δημιουργία μιας εφαρμογής που ουσιαστικά να λειτουργεί ως «ελβετικό σουγιά» (πολυεργαλείο) κοινωνικών δικτύων, επιτρέποντας στους ανθρώπους να αλλάζουν μεταξύ των τοποθεσιών που χρησιμοποιούν, συμπεριλαμβανομένων των Twitter, Mastodon, Reddit και μικρότερων δικτύων. Μια τέτοια εφαρμογή, που ονομάζεται Gobo και αναπτύχθηκε από το MIT Media Lab και το Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης Amherst, πρόκειται να κυκλοφορήσει τον επόμενο μήνα.
Το δύσκολο κομμάτι για τους χρήστες είναι να βρουν τα νεότερα, μικρά δίκτυα επειδή λειτουργούν στη σκιά. Όμως τα ευρύτερα κοινωνικά δίκτυα, όπως το Mastodon ή το Reddit, λειτουργούν συχνά ως πύλη για μικρότερες κοινότητες. Όταν εγγραφείτε στο Mastodon, για παράδειγμα, μπορείτε να επιλέξετε έναν διακομιστή από μια εκτενή λίστα, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που σχετίζονται με παιχνίδια, φαγητό και ακτιβισμό.
Ο Eugen Rochko, διευθύνων σύμβουλος της Mastodon, είπε ότι οι χρήστες δημοσιεύουν πάνω από ένα δισεκατομμύριο αναρτήσεις το μήνα στις κοινότητές της και ότι δεν υπάρχουν αλγόριθμοι ή διαφημίσεις που να αλλάζουν τις ροές των μηνυμάτων από χρήστες.
Ένα σημαντικό πλεονέκτημα των μικρών δικτύων είναι ότι δημιουργούν φόρουμ για συγκεκριμένες κοινότητες, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων που είναι περιθωριοποιημένα. Το Ahwaa, το οποίο ιδρύθηκε το 2011, είναι ένα κοινωνικό δίκτυο για μέλη της L.G.B.T.Q. κοινότητας σε χώρες γύρω από τον Περσικό Κόλπο όπου το να είσαι ομοφυλόφιλος θεωρείται παράνομο. Άλλα μικρά δίκτυα, όπως το Letterboxd, μια εφαρμογή για τους λάτρεις του κινηματογράφου προκειμένου να μοιράζονται τις απόψεις τους για τις ταινίες, επικεντρώνονται σε ειδικά ενδιαφέροντα.
Οι μικρότερες κοινότητες μπορούν επίσης να ανακουφίσουν κάποια κοινωνική πίεση από τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ειδικά για τους νεότερους. Την τελευταία δεκαετία, έχουν εμφανιστεί ιστορίες -μεταξύ άλλων σε ακροάσεις στο Κογκρέσο σχετικά με τους κινδύνους των μέσων κοινωνικής δικτύωσης- αναφορικά με εφήβους που αναπτύσσουν διατροφικές διαταραχές αφού προσπάθησαν να ανταποκριθούν στις «τέλειες» φωτογραφίες του Instagram και παρακολουθώντας βίντεο στο TikTok.
Η ιδέα ότι ένας νέος ιστότοπος μέσων κοινωνικής δικτύωσης θα μπορούσε να είναι η μοναδική εφαρμογή για όλους φαίνεται σήμερα μη ρεαλιστική, λένε οι ειδικοί. Όταν οι νέοι τελειώνουν τον πειραματισμό με ένα νέο δίκτυο -όπως το BeReal, η εφαρμογή κοινής χρήσης φωτογραφιών που ήταν δημοφιλής στους εφήβους πέρυσι αλλά τώρα «αιμορραγεί»- προχωρούν στο επόμενο.
«Δεν πρόκειται να παρασυρθούν από την πρώτη γυαλιστερή πλατφόρμα που θα δουν να έρχεται», λέει η Papacharissi. Οι διαδικτυακές ταυτότητες των ανθρώπων θα κατακερματίζονται ολοένα και περισσότερο σε πολλούς ιστότοπους, πρόσθεσε. Όσον αφορά επαγγελματικά επιτεύγματα, υπάρχει το LinkedIn. Για βιντεοπαιχνίδια με άλλους παίκτες, υπάρχει το Discord. Για τη συζήτηση των ειδήσεων, υπάρχει το Artifact. «Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι μικρότερες ομάδες ανθρώπων που επικοινωνούν μεταξύ τους για συγκεκριμένα πράγματα», λέει η ίδια.
Ακόμα περισσότερα μικρά δίκτυα είναι πιθανό να εμφανιστούν γρήγορα στον ορίζοντα. Πέρυσι, το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, όπου ο Ζuckerberg ίδρυσε το Facebook το 2004 ως φοιτητής, ξεκίνησε ένα ερευνητικό πρόγραμμα αφιερωμένο στην επανεκκίνηση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Το πρόγραμμα βοηθά τους μαθητές και άλλους να δημιουργήσουν και να πειραματιστούν μαζί με νέα δίκτυα.
Μια εφαρμογή που προέκυψε από το πρόγραμμα, το Minus, επιτρέπει στους χρήστες να δημοσιεύουν μόνο 100 αναρτήσεις στο προφίλ τους για όλη τους τη ζωή. Η ιδέα είναι να κάνουμε τους ανθρώπους να αισθάνονται συνδεδεμένοι σε ένα περιβάλλον όπου ο χρόνος τους να αντιμετωπίζεται ως πολύτιμος και πεπερασμένος πόρος, σε αντίθεση με τα παραδοσιακά κοινωνικά δίκτυα όπως το Facebook και το Twitter που χρησιμοποιούν άπειρες διασυνδέσεις κύλισης για να κρατούν τους χρήστες αφοσιωμένους για όσο το δυνατόν περισσότερο…
*Ο Brian X. Chen είναι ο κύριος αρθρογράφος τεχνολογίας καταναλωτών και συγγραφέας της Tech Fix, μιας στήλης για τις κοινωνικές επιπτώσεις της τεχνολογίας που χρησιμοποιούμε.