Με βάση τα όσα έχουν γίνει γνωστά μέχρι στιγμής, την πλήρη διακωμώδηση των διαδικασιών αμυντικών προμηθειών που ισχύουν, αντιπροσωπεύει η έναρξη της υλοποίησης προγράμματος «αναβάθμισης» των μη επανδρωμένων αεροχημάτων (ΜΕΑ) τύπου SPERWER. Πρόκειται για ΜΕΑ κατασκευής της γαλλικής Safran Electronics & Defense (πρώην SAGEM Défense Sécurité), τα οποία ο Ελληνικός Στρατός αξιοποιεί επιχειρησιακά τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Όλες οι πληροφορίες συγκλίνουν ότι με έναν προκλητικά αυθαίρετο τρόπο, η με διαδικασίες απευθείας ανάθεσης προμήθεια ενός νέου, παντελώς διαφορετικού, συστήματος από τον ίδιο κατασκευαστή, βαφτίστηκε… «αναβάθμιση» συστήματος που βρίσκεται σε υπηρεσία.
Του Περικλή Ζορζοβίλη
ΠΗΓΗ: Εφημερίδα ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
Η υλοποίηση της αναβάθμισης μπορεί να ανακοινώθηκε πρόσφατα αλλά αναφορές που προϊδέαζαν για τη σημερινή εξέλιξη είχαν δει το φως της δημοσιότητας τον Φεβρουάριο του 2020. Την περίοδο εκείνη, σύμφωνα με πληροφορίες, είχε εκδοθεί η τεχνική περιγραφή της «αναβάθμισης», από την οποία αβίαστα εξαγόταν το συμπέρασμα ότι η ικανοποίηση των τεχνικών και επιχειρησιακών απαιτήσεων ουσιαστικά απαιτούσε την προμήθεια ενός νέου ΜΕΑ! Όμως, όπως αποδεικνύεται εκ του αποτελέσματος, η μεθόδευση δεν φαίνεται να ενεργοποίησε οποιονδήποτε ελεγκτικό μηχανισμό ή δικλείδα ασφαλείας εντός του υπουργείου Εθνικής Άμυνας.
Πάντως για άλλη μία φορά, οι φορολογούμενοι, οι οποίοι εκόντες – άκοντες καταβάλλουν το οικονομικό κόστος, πληροφορήθηκαν την εξέλιξη από ανακοινώσεις Τύπου του εξωτερικού: της νατοϊκής υπηρεσίας, που λειτούργησε ως «ενδιάμεσος» στην ανάθεση της σύμβασης, και του προμηθευτή. Πάντως μέχρι τη στιγμή που γραφόταν οι γραμμές αυτές, το πρωί της Παρασκευής 23 Ιουνίου, το υπουργείο Εθνικής Άμυνας δεν έχει ακόμη εκδώσει επίσημη ανακοίνωση. Προφανώς δεν το θεωρεί υποχρέωση του.
Τα γεγονότα
Τη Δευτέρα 19 Ιουλίου, την πρώτη ημέρα λειτουργίας της Διεθνούς Έκθεσης Αεροναυπηγικής και Διαστήματος των Παρισίων, σε ανακοίνωση Τύπου που εξέδωσε η νατοϊκή υπηρεσία υποστήριξης και προμηθειών (NSPA: NATO Support and Procurement Agency), αναφέρεται:
«Ο Ελληνικός Στρατός ανέθεσε στη NSPA την αναβάθμιση του τακτικού συστήματος ΜΕΑ SPERWER μέσω σύμβασης με την Safran Electronics & Defense. Το Patroller αξιοποιεί πάνω από 30 χρόνια τεχνολογικών καινοτομιών της Safran Electronics & Defense στον τομέα των συστημάτων τακτικών ΜΕΑ που ειδικεύονται στα συστήματα πλοήγησης, τα ηλεκτρονικά και τα οπτικά. …Μέσω αυτής της σύμβασης, η NSPA θα επιτρέψει στον Ελληνικό Στρατό να εκτελέσει ευρύτερη ποικιλία αποστολών επιτήρησης, από την υποστήριξη χερσαίων δυνάμεων έως την επιτήρηση συνόρων και θαλασσίων περιοχών».
Την ίδια ημέρα, ανακοίνωση Τύπου εξέδωσε και ο προμηθευτής, η Safran Electronics & Defense, σύμφωνα με την οποία: «Ο Ελληνικός Στρατός επέλεξε τη Safran Electronics & Defense για την αναβάθμιση του στόλου των ΜΕΑ που διαθέτει, με τέσσερα νέα τακτικά ΜΕΑ τύπου Patroller που θα προστεθούν στα υφιστάμενα MEA τύπου Sperwer. Στην υπηρεσία υποστήριξης και προμηθειών του ΝΑΤΟ (NSPA) ανατέθηκε τον από Έλληνα πελάτη της να αρχίσει τις διαπραγματεύσεις με τη Safran».
Ας σημειωθεί εδώ ότι σύμφωνα με πληροφορίες που έχουν δει το φως της δημοσιότητας, το κόστος του συγκεκριμένου προγράμματος ανέρχεται σε 50 εκατ. ευρώ και η σχετική σύμβαση, εκτός των τεσσάρων ΜΕΑ, περιλαμβάνει και την προμήθεια τριών επίγειων σταθμών ελέγχου.
Με βάση τις δύο προαναφερθείσες ανακοινώσεις τύπου μπορούν να εξαχθούν τα ακόλουθα συμπεράσματα:
>Ως «αναβάθμιση» του στόλου MEA τύπου SPERWER, νοείται η προμήθεια τεσσάρων νέων τακτικών ΜΕΑ τύπου Patroller… που φυσικά ουδεμία σχέση έχουν με τα ήδη χρησιμοποιούμενα. Απλώς… θα προστεθούν στον στόλο των υπαρχόντων.
>Ουδεμία αναφορά στην αναβάθμιση των χρησιμοποιούμενων συστημάτων ΜΕΑ τύπου SPERWER υπάρχει.
Οπότε γεννάται το αυτονόητο ερώτημα: μετά από σχεδόν δύο δεκαετίες σε υπηρεσία τα συστήματα ΜΕΑ SPERWER αντιμετωπίζουν προβλήματα (χαμηλή διαθεσιμότητα λόγω αυξημένης εμφάνισης βλαβών, παλαιότητα ηλεκτρονικών εξαρτημάτων και δυσχέρεια εξεύρεσης ανταλλακτικών, κ.α.); Αν ναι, υπάρχει πρόβλεψη αποκατάστασης αυτών των προβλημάτων από την υπογραφείσα σύμβαση; Αν πάλι δεν αντιμετωπίζονται προβλήματα ή επιλύονται εκ των ενόντων, για ποιον λόγο υλοποιείται πρόγραμμα «αναβάθμισης»;
Έχουν σχέση τα SPERWER με τα Patroller;
Η πιο εμφανής είναι ότι και τα δύο ΜΕΑ κατασκευάζονται από τη Safran Electronics & Defense (πρώην SAGEM). Εξίσου εμφανής είναι και η ανωτερότητα των επιδόσεων του Patroller καθώς ανήκει σε νεότερη τεχνολογικά γενεά. Ειδικότερα, σύμφωνα με τα στοιχεία που αναγράφονται στη διαδικτυακή πύλη του Γενικού Επιτελείου Στρατού (ΓΕΣ) για το SPERWER και τα τεχνικά φυλλάδια της κατασκευάστριας Safran Electronics & Defense για το Patroller:
>το Patroller έχει αυτονομία τουλάχιστον 20 ωρών πτήσης (κατ’ άλλες πηγές έως και 30 ώρες), ταχύτητα πτήσης 100 έως 200 χλμ./ώρα και οροφή πτήσης τα 6.096 μέτρα ενώ το SPERWER έξι ώρες, 167 χλμ./ώρα και 4.000 μέτρα αντίστοιχα.
>το Patroller έχει εμβέλεια 180 χλμ. με χρήση επικοινωνιών οπτικής επαφής (LOS: Line of Sight) και η οποία αυξάνεται σε 1.000 χλμ. με χρήση δορυφορικών επικοινωνιών. Αντίστοιχα, η εμβέλεια του SPERWER ανέρχεται σε 180 χλμ. που μπορεί να αυξηθεί σε 200 χλμ. με τη χρήση αναμεταδότη, ενώ έχει αναφερθεί και η δυνατότητα χρήσης δορυφορικής επικοινωνίας χωρίς όμως να προσδιορίζεται η απόσταση.
>σε ό,τι αφορά το φορτίο αποστολής, το μεν Patroller έχει δυνατότητα μεταφοράς βάρους 250 κιλών, ενώ το Sperwer μόλις 50 κιλών. Επίσης το Patroller έχει σημαντικό πλεονέκτημα στις επιδόσεις των αισθητήρων, των συστημάτων ναυτιλίας και επικοινωνιών, καθώς ενσωματώνει πολύ νεότερες ηλικιακά τεχνολογίες.
Σημαντική διαφορά μεταξύ των SPERWER και των Patroller, είναι ότι τα πρώτα απαιτούν τη χρήση εκτοξευτή – καταπέλτη με συνέπεια να μην έχουν ανάγκη διαδρόμων για την απογείωση και προσγείωση τους, δηλαδή δεν είναι δέσμια στατικών εγκαταστάσεων με ό,τι αυτό συνεπάγεται στην επιχειρησιακή ευελιξία και επιβιωσιμότητα τους. Αντίθετα το Patroller απαιτεί τη χρήση διαδρόμων από-προσγείωσης ελάχιστου μήκους τουλάχιστον 250 μέτρων.
Σχετικά με το κόστος του Patroller, το 2016 γαλλικά μέσα ενημέρωσης ανέφεραν την πώληση στο γαλλικό υπουργείο Άμυνας (επ’ ωφελεία των γαλλικών χερσαίων δυνάμεων) 14 ΜΕΑ Patroller συμπεριλαμβανομένης και Εν Συνεχεία Υποστήριξης (ΕΣΥ) για διάστημα 12 ετών έναντι 300 εκατ. ευρώ (κατ’ άλλες πηγές 340 εκατ. ευρώ). Η σύμβαση περιελάμβανε επίσης δύο σταθμούς ελέγχου εδάφους (GCS: Ground Control Station), εξοπλισμό επικοινωνιών, δύο σταθμούς εκπαίδευσης και εξοπλισμό υποστήριξης.
Άξιο μνείας είναι ότι τα ΜΕΑ επρόκειτο να εξοπλιστούν με δύο φορτία αποστολής ανά πτήση: στην αρχική φάση με πολυφασματικό ηλεκτρο-οπτικό αισθητήρα και ραντάρ συνθετικής απεικόνισης / ενδείκτη επίγειου κινούμενου στόχου [SAR/GMTI] και σε δεύτερη φάση θα προστίθετο και η δυνατότητα χρήσης ως φορτίου αποστολής συστήματος Ηλεκτρονικού Πολέμου / συλλογής σημάτων [COMINT]).
Σύντομο χρονικό της προμήθειας των SPERWER (BOX)
Η ύψους 35.755.000 ευρώ σύμβαση για την προμήθεια συστημάτων MEA τύπου SPERWER ανατέθηκε, μετά πολλές καθυστερήσεις, στις 26 Ιουλίου 2002, από την τότε Γενική Γραμματεία Οικονομικού Σχεδιασμού και Αμυντικών Επενδύσεων (ΓΓΟΣΑΕ, πρόγονο της σημερινής ΓΔΑΕΕ) του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας στη γαλλική Sagem SD. Όπως είχε ανακοινωθεί τότε, η σύμβαση που προέβλεπε την επίτευξη ελληνική προστιθέμενη αξία (ΕΠΑ) υψηλότερης του 20%, περιελάμβανε την προμήθεια δύο πλήρων συστημάτων.
Κάθε πλήρες σύστημα περιελάμβανε:
>τέσσερα ΜΕΑ (αντί των έξι που προέβλεπε η τυπική σύνθεση) και τα αντίστοιχα ηλεκτρο-οπτικά φορτία αποστολής,
>σταθμό ελέγχου εδάφους (GCS), με τη μορφή κλωβού που μπορεί να τοποθετηθεί επί οχήματος παντοδαπού εδάφους και ο οποίος στελεχώνεται από τέσσερα άτομα (αξιωματικό τακτικού ελέγχου και τρεις υπαξιωματικούς).
>συγκρότημα εκτοξευτή (με καταπέλτη) που μεταφέρεται επί ρυμουλκούμενου ενός άξονα,
>σταθμό επικοινωνιών (GDT),
>ρυμουλκούμενη μονάδα παροχής ισχύος, και
>τον επίσης επί οχήματος παντοδαπού εδάφους σταθμό αποθήκευσης, συντήρησης, ανακύκλωσης αεροχημάτων (PMF).
Το πλήρες σύστημα είναι αερομεταφερόμενο από δύο μεταφορικά αεροσκάφη C-130 Hercules ή C-160 Transall. Εκτός των ανωτέρω η σύμβαση περιελάμβανε και την προμήθεια εξομοιωτή πτήσης, συστημάτων μεταφοράς – περισυλλογής των ΜΕΑ (γερανοφόρα οχήματα), λοιπό εξοπλισμό, φορητούς τερματικούς σταθμούς λήψης δεδομένων (ERS), και επιπλέον ενός σταθμού ελέγχου εδάφους και επιπλέον ενός σταθμού επικοινωνιών ώστε να είναι δυνατός ο έλεγχος των αεροχημάτων και η λήψη των δεδομένων και από πρόσθετη, εναλλακτική της αρχικής, θέση.
Στο πλαίσιο επίτευξης της ΕΠΑ, τη διετία 2003-2044, η ελληνική εταιρεία ΝΙΚ. ΚΙΟΛΕΪΔΗΣ ΑΕΒΕ μετά από παραγγελία της Sagem DS, κατασκεύασε 15 ειδικές πλατφόρμες επί οχημάτων STEYR, πέντε ειδικούς κλωβούς GCS, εννέα ρυμουλκούμενα μεταφοράς ηλεκτροπαραγωγών ζευγών και 28 ειδικά containers μεταφοράς μερών ΜΕΑ.
Στις 3 Σεπτεμβρίου 2003 υπεγράφη τροποποίηση της αρχικής σύμβασης, που προέβλεπε την απόκτηση επιπλέον οχημάτων και υλικών συλλογής και κρυπτασφαλισμένης μετάδοσης πληροφοριών συνολικής αξίας 683.000 ευρώ. Τον Απρίλιο του 2005 ενεργοποιήθηκε το αξίας 29,3 εκατ. ευρώ (κατ’ άλλες πηγές 27 εκατ. ευρώ) δικαίωμα προαίρεσης της αρχικής σύμβασης για την απόκτηση δύο επιπλέον συστημάτων (συνολικά 16 ΜΕΑ, κατανεμημένα ανά τέσσερα σε ισάριθμα συστήματα).
Σύμφωνα με ανοικτές πηγές τα ΜΕΑ τύπου SPERWER επιχειρούνται από μονάδες του Όπλου των Διαβιβάσεων, τα 472 και 473 Τάγματα Επιτήρησης-Πληροφορικής (ΤΕΠΠ) στην περιοχή ευθύνης της Ανώτατης Στρατιωτικής Διοίκησης Εσωτερικού – Νήσων (ΑΣΔΕΝ) «ΑΙΓΕΑΣ» και του Δ΄ Σώματος Στρατού «ΘΡΑΚΗ», αντίστοιχα.
Σε ελληνική υπηρεσία τα ΜΕΑ τύπου SPERWER έχουν επιδείξει υποδειγματική συμπεριφορά σε αντίθεση με άλλους χρήστες (Δανία, Καναδάς) οι οποίοι λόγω προβλημάτων τα απέσυραν από υπηρεσία. Μέχρι σήμερα έχει ανακοινωθεί μόνο ένα ατύχημα που έλαβε χώρα την Πέμπτη 13 Σεπτεμβρίου 2018 και περί ώρα 09:02, όταν ΜΕΑ SPERWER που απογειώθηκε από το αεροδρόμιο της Κομοτηνής στις 09:00 για εκπαιδευτική πτήση, εκτέλεσε βαριά προσγείωση σε μη κατοικημένη περιοχή, 4 χλμ. δυτικά του αεροδρομίου (περιοχή Μαξιμιανούπολη Κομοτηνής). «Το ΜΕΑ έχει περισυλλεγεί και βρίσκεται στην έδρα της Μονάδας», αναφερόταν στη σχετική ανακοίνωση τύπου.
Άλλο ένα καρφί στο φέρετρο της εγχώριας βιομηχανίας
Δυστυχώς, εκτός από προκλητικό παράδειγμα απευθείας ανάθεσης, η υλοποίηση της «αναβάθμισης» με τον τρόπο που επιλέχθηκε, αποτελεί άλλο ένα καρφί στο φέρετρο της εγχώριας βιομηχανίας. Όπως αναφέρθηκε στην αρχική σύμβαση του 2002 προβλεπόταν η επίτευξη ελληνικής προστιθέμενης αξίας (ΕΠΑ) υψηλότερης του 20% και ανωτέρω έχουν αναφερθεί στοιχεία από την εμπλοκή της ΝΙΚ. ΚΙΟΛΕΪΔΗΣ ΑΕΒΕ. Περίπου 20 χρόνια μετά, η σύμβαση «αναβάθμισης» απλώς ανατίθεται στον ξένο προμηθευτή και μάλιστα με τη χρήση «ενδιαμέσου» της νατοϊκής υπηρεσίας NSPA.
Ας σημειωθεί εδώ ότι στην ελληνική πραγματικότητα η ανάθεση συμβάσεων μέσω της NSPA χρησιμοποιείται ως κολυμβήθρα του Σιλωάμ προκειμένου να αποδειχθεί η ακεραιότητα και το αδιάβλητο των διαδικασιών. Όμως η NSPA απλώς εκτελεί το διαδικαστικό μέρος, δηλαδή υλοποιεί τη διαδικασία επιλογής αναδόχου και ανάθεσης της σύμβασης, βάσει των απαιτήσεων που καθορίζει η χώρα που προστρέχει στις υπηρεσίες της. Δηλαδή, αν η προκήρυξη είναι «φωτογραφική», αυτό δεν αφορά ούτε ελέγχεται από τη NSPA. Επίσης η εμπλοκή της νατοϊκής υπηρεσίας συνεπάγεται πρόσθετα κόστη καθώς χρεώνει διαχειριστικά κόστη για κάθε χώρα που της αναθέτει τη σύναψη σύμβασης.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση, όχι μόνο η απευθείας ανάθεση βαφτίστηκε «αναβάθμιση», αλλά με βάση όσα έχουν γίνει μέχρι σήμερα γνωστά δεν λήφθηκε απολύτως καμία πρόνοια για την έστω και συμβολική συμμετοχή της εγχώριας βιομηχανίας στο πρόγραμμα, για παράδειγμα στην εν συνεχεία υποστήριξη των συστημάτων. Ούτε κάποιου είδους συνεργασία της εγχώριας βιομηχανίας με τον ξένο προμηθευτή σε κάποιο παρόμοιο ή άλλο πρόγραμμα διασφαλίστηκε.
Και όμως τόσο η αναβάθμιση χρησιμοποιούμενων και κυρίως η ανάπτυξη νέων συστημάτων ΜΕΑ μπορεί να ικανοποιήσει όχι μόνο τις μεγάλες ανάγκες των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων (ΕΕΔ) αλλά ταυτόχρονα να αποτελέσει έναν από τους πιο δυναμικούς τομείς της εγχώριας βιομηχανικής και τεχνολογικής βάσης. Είναι γνωστό ότι ήδη αρκετές ελληνικές ιδιωτικές εταιρίες εμπλέκονται στη σχεδίαση, ανάπτυξη και δοκιμές διαφόρων τύπων ΜΕΑ (συμπεριλαμβανομένων και εξοπλισμένων) με ίδιους πόρους. Όμως αντί ενίσχυσης στη βάση των όσων έχουν ήδη επιτύχει, αντιμετωπίζουν την παντελή αδιαφορία του ελληνικού δημοσίου που είναι μονοσήμαντα δεσμευμένο στη χρηματοδότηση προγραμμάτων της κρατικής Ελληνικής Αεροπορικής Βιομηχανίας (ΕΑΒ).
Στην εξίσωση θα πρέπει να προστεθεί και η εντυπωσιακή «δυσκαμψία» των ΕΕΔ στην ευρεία ένταξη σε υπηρεσία μη επανδρωμένων πλατφορμών. Παρουσιάζεται μάλιστα το εξαιρετικά ανησυχητικό φαινόμενο η Τουρκία που σαφώς διαθέτει περισσότερους ανθρώπινους και οικονομικούς πόρους να επενδύει συστηματικά στην εγχώρια ανάπτυξη, δοκιμή και παραγωγή μη επανδρωμένων πλατφορμών για αεροπορικές, ναυτικές και χερσαίες δυνάμεις, ενώ η χώρα μας, να περιορίζεται στην προμήθεια συστημάτων από ξένους προμηθευτές.
Σχεδόν τέσσερα χρόνια μετά τον πόλεμο του Ναγκόρνο – Καραμπάχ και περίπου 18 μήνες μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, ούτε οδικός χάρτης για την εισαγωγή μη επανδρωμένων πλατφορμών σε υπηρεσία στις ΕΕΔ έχει εκδοθεί ούτε το στοιχειώδες, δηλαδή η ενημέρωση της εγχώριας τεχνολογικής και βιομηχανικής βάσης για τις βασικές επιχειρησιακές και τεχνικές απαιτήσεις που θα πρέπει να πληρούν τα ΜΕΑ και τους γενικούς τύπους και κατηγορίες που θα χρειαστούν οι ΕΕΔ, έχει γίνει.
Κλείνοντας θα πρέπει να αναφέρουμε ότι το 2021 στον 1ο Διαγωνισμό Καινοτομίας και Τεχνολογίας που διοργάνωσε το υπουργείο Εθνικής Άμυνας, μεταξύ των συμμετοχών περιλαμβανόταν και το μέσου υψομέτρου πτήσης – μακράς αυτονομίας (MALE: Medium Altitude Long Endurance) ΜΕΑ GRYPAS ως πρόταση που υποβλήθηκε από την ομάδα m-aerospace. To GRYPAS αποτελούσε τροποποίηση μοτοανεμόπτερου της εταιρίας STEMME, με υβριδικό σύστημα προώθησης. Ας σημειωθεί ότι το μοτοανεμόπτερο ASP S15 της STEMME απετέλεσε τη βάση για την άτρακτο του Patroller…