Ο πρόεδρος της χώρας, ένας έμπιστος σύμμαχος της Γαλλίας, πιάστηκε όμηρος στο προεδρικό μέγαρο από τους φρουρούς του στα τέλη Ιουλίου. Οι διαδηλωτές συγκεντρώθηκαν στη Γαλλική Πρεσβεία αμέσως μετά, πυρπολώντας την και σπάζοντας τζάμια. Ένας συνταγματάρχης με... στολή εμφανίστηκε αργά την Πέμπτη στην κρατική τηλεόραση και ανακοίνωσε ότι ο στρατός τερματίζει τη συνεργασία του με τη Γαλλία.
Από τον Elian Peltier/New York Times
Το χάος στο Νίγηρα της Δυτικής Αφρικής τις τελευταίες 10 ημέρες είναι μια επανάληψη προηγούμενων αναταραχών στην κοντινή Μπουρκίνα Φάσο και στο Μάλι -και οι τρεις πρώην αποικίες της Γαλλίας και οι οποίες όλες αγωνίζονται να καταστείλουν βίαιες εξεγέρσεις, ενώ επίσης όλες τις κατέλαβε στρατιωτική χούντα τα τελευταία χρόνια.
Τα πραξικοπήματα έχουν αναζωπυρώσει τις φλόγες της λαϊκής οργής κατά της Γαλλίας, μιας πρώην αποικιακής δύναμης που οι επικριτές λένε ότι ποτέ δεν εγκατέλειψε στην πραγματικότητα τα πρώην υπάρχοντά της. Τώρα, η Γαλλία έχει γίνει ένας αποδιοπομπαίος τράγος σε μια περιοχή που λυγίζει κάτω από τις δυνάμεις της φτώχειας, της κλιματικής αλλαγής και της αυξανόμενης ισλαμιστικής μαχητικότητας.
«Η Γαλλία δεν είδε αυτό το πραξικόπημα να έρχεται, επομένως δεν έχει μάθει από το Μάλι ή την Μπουρκίνα Φάσο», δήλωσε ο Mujtaba Rahman, διευθύνων σύμβουλος για την Ευρώπη στο Eurasia Group, μια εταιρεία συμβούλων. «Είναι μια ολοφάνερη υπόθεση ντόμινο του 21ου αιώνα».
Η αναταραχή στον Νίγηρα απειλεί τα συμφέροντα τόσο της Γαλλίας όσο και των Ηνωμένων Πολιτειών, οι οποίες έχουν στείλει στρατεύματα καθώς και στρατιωτική και οικονομική βοήθεια στην περιοχή σε μια προσπάθεια να βοηθήσουν τις χώρες που πολεμούν τους αντάρτες.
Οι γειτονικές χώρες στρέφονται επίσης η μία εναντίον της άλλης: Ένα μπλοκ χωρών της Δυτικής Αφρικής που δεν έχουν υποστεί πραξικοπήματα έχει επιβάλει κυρώσεις στον Νίγηρα και απειλεί με στρατιωτική επέμβαση εάν οι πραξικοπηματίες δεν επαναφέρουν τον πρόεδρο άμεσα. Το Μάλι και η Μπουρκίνα Φάσο -που θεωρούνται ευθυγραμμισμένες με τη Ρωσία- έχουν ορκιστεί να υπερασπιστούν τους πραξικοπηματίες του Νίγηρα.
Σχεδόν οι μισές χώρες στην Αφρική ήταν κάποτε γαλλικές αποικίες ή προτεκτοράτα. Για δεκαετίες, η Γαλλία διατηρεί στενούς, αν και περίπλοκους δεσμούς με πολλές πρώην αποικίες της, συμπεριλαμβανομένης της στρατιωτικής παρουσίας, της οικονομικής επιρροής και της άμεσης πρόσβασης στους αρχηγούς κρατών, έναν ιστό που συχνά αναφέρεται ως «Françafrique», ο οποίος ενσαρκώνει την εμμονή της Γαλλίας να κρατά ερείσματα στην περιοχή.
Έχοντας επίγνωση της αυξανόμενης δυσαρέσκειας, ο πρόεδρος της Γαλλίας Emmanuel Macron υποσχέθηκε όταν εξελέγη το 2017 να επαναφέρει τις καλές σχέσεις με την ήπειρο. Αύξησε την αναπτυξιακή βοήθεια προς τις αφρικανικές χώρες, υποστήριξε την ώθηση για την επιστροφή λεηλασμένων αντικειμένων στην Αφρική και υποσχέθηκε να μειώσει τη στρατιωτική παρουσία της Γαλλίας.
Mohamed Bazoum και Emmanuel Macron
Αλλά σε πολλές πρώην γαλλικές αποικίες, ελάχιστα άλλαξαν στην πράξη, λένε πολλοί. Οι επικριτές κατηγορούν τη Γαλλία για πατερναλιστική προσέγγιση στην Αφρική, διατηρώντας στενούς δεσμούς με αυταρχικούς ηγέτες σε μέρη όπως το Τσαντ και το Καμερούν.
Υπό την ηγεσία του Προέδρου Mohamed Bazoum, ο οποίος κρατείται από τις 26 Ιουλίου, ο Νίγηρας ήταν βασικός δυτικός σύμμαχος σε μια ταραγμένη περιοχή και ευνοούμενος αποδέκτης ξένης βοήθειας.
Αρκετές χιλιάδες δυτικοί στρατιώτες σταθμεύουν στη χώρα, συμπεριλαμβανομένων 1.100 Αμερικανών και 1.500 Γάλλων που έχουν αναπτυχθεί στον αγώνα κατά της τρομοκρατίας στο Σαχέλ, μια ημίξηρη περιοχή που μαστίζεται από τις ακραίες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και από ένοπλους αντάρτες που συνδέονται με την Αλ Κάιντα και το Ισλαμικό Κράτος.
Αυτή η εύθραυστη δομή της δυτικής στρατιωτικής βοήθειας είναι τώρα υπό αμφισβήτηση, με τη θέση της Γαλλίας σε πραγματική αταξία. Μια αποχώρηση γαλλικών στρατευμάτων πιθανότατα θα αναγκάσει την αποχώρηση και των αμερικανικών στρατευμάτων, λένε οι αναλυτές, με τους αξιωματούχους των ΗΠΑ να είναι απίθανο να εμπιστευτούν τους κυβερνώντες στρατηγούς του Νίγηρα.
«Η στρατιωτική χούντα στον Νίγηρα θεωρείται αναξιόπιστη για να την εμπιστευτείς, λόγω των γρήγορων κινήσεων προκειμένου να συνδεθούν με τους ηγέτες του Μάλι και της Μπουρκίνα Φάσο», είπε η Aneliese Bernard, πρώην σύμβουλος του υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ που έχει εργαστεί στον Νίγηρα. Αυτοί οι ηγέτες, που ανέλαβαν επίσης την εξουσία με πραξικοπήματα, έχουν πλησιάσει περισσότερο τη Ρωσία τα τελευταία χρόνια και έχουν συναντηθεί με τουλάχιστον έναν από τους πραξικοπηματίες στον Νίγηρα. Η Bernard είπε ότι οι πρόσφατες εξελίξεις στη χώρα πιθανότατα θα επιταχύνουν μια πολυαναμενόμενη μετακίνηση αμερικανικών στρατευμάτων από εκεί σε χώρες στις ακτές της Δυτικής Αφρικής.
Εάν τα γαλλικά στρατεύματα εγκαταλείψουν τον Νίγηρα, το Τσαντ θα παραμείνει η μόνη χώρα στην περιοχή του Σαχέλ που θα φιλοξενεί γαλλική βάση.
Την περασμένη εβδομάδα, η Γαλλία εκκένωσε περισσότερους από 550 υπηκόους της από τον Νίγηρα, επικαλούμενη την αυξανόμενη ανασφάλεια μετά την επίθεση στην πρεσβεία της.
Ο Νίγηρας αντιπροσωπεύει περίπου το 10% της προμήθειας ουρανίου της Γαλλίας για τους πυρηνικούς αντιδραστήρες της. Η γαλλική εταιρεία Orano, παλαιότερα γνωστή ως Areva, έχει κατηγορηθεί για περιβαλλοντική ρύπανση στην περιοχή γύρω από το ορυχείο -εξοργίζοντας πολλούς ντόπιους.
«Πενήντα χρόνια που η Γαλλία εκμεταλλεύεται το ουράνιο μας είναι αρκετό», είπε ο Salim Sidimou, ένας 27χρονος φοιτητής, την Πέμπτη σε μια διαδήλωση στο Νιαμέι, την πρωτεύουσα του Νίγηρα.
Ωστόσο, οι πρόσφατες πολιτικές αναταραχές στη Δυτική Αφρική δεν έχουν αποσταθεροποιήσει μέχρι στιγμής το εμπόριο της Γαλλίας στην ήπειρο. Οι μεγαλύτεροι αφρικανικοί εμπορικοί εταίροι της είναι η Αίγυπτος, η Νιγηρία και η Νότια Αφρική. Εταιρείες όπως η Total Energies εξακολουθούν να έχουν χιλιάδες βενζινάδικα σε όλη την Αφρική. Εκατομμύρια Δυτικοαφρικανοί βασίζονται στο γαλλικό δορυφορικό τηλεοπτικό κανάλι Canal+ για να παρακολουθήσουν ποδόσφαιρο.
Παρ’ όλα αυτά, αυτό το οικονομικό αποτύπωμα εξασθενεί καθώς οι αμερικανικές νεοφυείς επιχειρήσεις αμφισβητούν έντονα τις γαλλικές εταιρείες τηλεπικοινωνιών, οι αφρικανικές τράπεζες αντικαθιστούν τις γαλλικές και οι τουρκικές ή κινεζικές κατασκευαστικές εταιρείες κερδίζουν συμβόλαια πριν ανατεθούν σε γαλλικές εταιρείες. Στον τραπεζικό και τον αυτοκινητιστικό τομέα, οι γαλλικές εταιρείες έχουν χάσει τα μονοπώλια τους στη Δυτική Αφρική.
Το 2000, η Γαλλία αντιπροσώπευε το 10% του διεθνούς εμπορίου της Αφρικής, δήλωσε ο Etienne Giros, πρόεδρος ενός ομίλου που εκπροσωπεί τα γαλλικά οικονομικά συμφέροντα στην ήπειρο. Έκτοτε έχει πέσει κάτω από το 5%. Τα πρόσφατα πραξικοπήματα και η αυξανόμενη οργή κατά των πολιτικών της Γαλλίας στην περιοχή δεν ευνόησαν τις επενδύσεις, πρόσθεσε ο Giros. «Αλλά το έχουμε συνηθίσει», είπε. «Αυτό είναι το πέμπτο πραξικόπημα του Νίγηρα».
Η αντιληπτή αδυναμία της Γαλλίας να ανακόψει όσον αφορά τις εξεγέρσεις των τζιχαντιστών στη Δυτική Αφρική έχει επίσης αυξήσει την οργή του κοινού.
Η Rabi Ousmane, μητέρα τεσσάρων παιδιών που ήταν παρούσα στη διαδήλωση στο Νιαμέι, είπε ότι μισεί τη Γαλλία επειδή ο σύζυγός της, στρατιώτης, πέθανε σε επίθεση από αντάρτες το 2019 και η Γαλλία δεν είχε κάνει «τίποτα για να το αποτρέψει». «Ζήτω οι στρατιωτικοί του Νίγηρα και του Tchiani», είπε, αναφερόμενη στον στρατηγό Abdourahmane Tchiani, ο οποίος διεκδίκησε την εξουσία στο πραξικόπημα.
Όταν η Γαλλία τερμάτισε μια εννιαετή στρατιωτική επέμβαση στο Μάλι πέρυσι, μετά από μια μεγάλη σύγκρουση με τους νέους στρατιωτικούς ηγέτες, οι στρατιώτες της μεταφέρθηκαν στον Νίγηρα για να συνεχίσουν τις αντιτρομοκρατικές επιχειρήσεις στην περιοχή από εκεί. Τον Ιανουάριο, η Μπουρκίνα Φάσο τερμάτισε τη στρατιωτική της συμφωνία με τη Γαλλία, η οποία σύντομα απέσυρε τους 400 στρατιώτες της, συμπεριλαμβανομένων 200 στελεχών των ειδικών δυνάμεων.
Γάλλοι διπλωμάτες και στρατιωτικοί αξιωματούχοι δήλωσαν τότε ότι είχαν μάθει από τα λάθη τους: Η Γαλλία θα σταματήσει να κυματίζει τη σημαία της πάνω από στρατιωτικές βάσεις σε αυτή τη γωνιά της Αφρικής και θα επικεντρωθεί στην υποστήριξη των αναγκών των αφρικανικών στρατευμάτων αντί να διεξάγει επιχειρήσεις μόνη της.
Πράγματι, τους πρώτους έξι μήνες του τρέχοντος έτους, η πολιτική βία και οι απώλειες αμάχων μειώθηκαν στον Νίγηρα. Σε ένα πρόσφατο ταξίδι στην Ουάσιγκτον, ανώτεροι στρατιωτικοί αξιωματούχοι του Νίγηρα υπερηφανεύτηκαν ότι τα επίπεδα βίας ήταν χαμηλότερα από ό,τι στις γειτονικές χώρες, δήλωσε ο πρεσβευτής του Νίγηρα στις Ηνωμένες Πολιτείες σε συνέντευξή του την περασμένη εβδομάδα.
«Υπήρχε μια καθυστερημένη αναγνώριση από τον Macron και τη γαλλική στρατιωτική ηγεσία ότι έπρεπε να είναι λιγότερο συγκαταβατικοί», είπε ο Nathaniel Powell, ιστορικός που έχει γράψει ένα βιβλίο για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις της Γαλλίας στο Τσαντ. «Η Γαλλία ήταν στο παρασκήνιο και ο Νίγηρας έπαιρνε το προβάδισμα». Αν η Γαλλία είχε υιοθετήσει αυτή την προσέγγιση νωρίτερα, ισχυρίστηκε ο Powell, μπορεί να μην είχε αντιμετωπίσει τις προκλήσεις στις οποίες βρίσκεται τώρα. «Κέρδισαν στο επιχειρησιακό μέτωπο. Όχι όμως την κοινή γνώμη».