Ο Νέος Ψυχρός Πόλεμος: πώς ο Γεωπολιτικός Ανταγωνισμός αποσταθεροποιεί τον πλανήτη – Το διεθνές σύστημα βρίσκεται σε φάση παρατεταμένης γεωπολιτικής αστάθειας. Τα τελευταία δυο χρόνια είχαμε τις περισσότερες ένοπλες συγκρούσεις από την εποχή του ψυχρού πολέμου. Η λίστα των συγκρούσεων είναι μεγάλη: πόλεμος στην Ουκρανία, στην Γάζα, στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, συγκρούσεις στη Συρία και την Υεμένη ενώ εκρηκτική είναι κατάσταση στο Νότιο Λίβανο και μεταξύ Ιράν και Ισραήλ. Ταυτόχρονα, η σοβαρότερη πηγή αστάθειας είναι οι τεταμένες σχέσεις Κίνας και ΗΠΑ, πράγμα που πρακτικά σημαίνει ότι υπάρχει κίνδυνος κλιμάκωσης κάθε φορά που διεξάγονται στρατιωτικές ασκήσεις στην Νότια Σινική θάλασσα ή στην περιοχή γύρω από την Ταϊβάν. Τι φταίει;
Του Αθανασίου Πλατιά*
ΠΗΓΗ: Το ΒΗΜΑ (Έντυπη Έκδοση)
Τα αίτια της αστάθειας βρίσκονται στην συστημική μεταβολή από ένα μονοπολικό διεθνές σύστημα όπου κυριάρχησαν οι ΗΠΑ σε ένα διπολικό σύστημα όπου οι ΗΠΑ έχουν πλέον παγκόσμιο ανταγωνιστή. Η περίοδος της μονοκρατορίας των ΗΠΑ διήρκεσε από το τέλος του Ψυχρού Πόλεμο το 1991 μέχρι το 2017. Από τότε άρχισε να γίνεται φανερό ότι άλλαξε ο παγκόσμιος συσχετισμός ισχύος με την άνοδο της Κίνας και την σχετική μείωση της αμερικανικής ισχύος. Για παράδειγμα, το 1980 το ΑΕΠ της Κίνας ήταν στο 7% του αντίστοιχου αμερικανικού. Σήμερα η Κίνα έχει φθάσει στο 80% του ΑΕΠ των ΗΠΑ με όρους τρεχουσών συναλλαγματικών ισοτιμιών και την έχει ξεπεράσει κατά 20% αν λάβουμε υπόψη τις ισοτιμίες αγοραστικής δύναμης.
Προβλέπεται ότι οι ευνοϊκές για την Κίνα οικονομικές τάσεις θα συνεχιστούν τα επόμενα χρόνια. Ταυτόχρονα η Κίνα ενισχύθηκε στρατιωτικά, τεχνολογικά και διπλωματικά. Σήμερα η Κίνα ηγείται ενός (άτυπου) ηπειρωτικού συνασπισμού που αποτελείται από δυο ευρασιατικές δυνάμεις με αυτοκρατορικό παρελθόν, την Ρωσία και το Ιράν. Αυτό δημιουργεί ευνοϊκές προϋποθέσεις να κυριαρχήσει στην Ευρασία, την οποία οι θεωρητικοί της γεωπολιτικής θεωρούν ως την «γεωπολιτική καρδιά» του πλανήτη. Μάλιστα, το μεγαλεπήβολο κινεζικό πρόγραμμα του «Νέου Δρόμου του Μεταξιού» ύψους ενός τρις δολαρίων έχει ερμηνευτεί ότι έχει αυτή ακριβώς την στόχευση.
Ο έλεγχος της Ευρασίας από μια ηπειρωτική δύναμη θα μπορούσε -λόγω των φυσικών πόρων που βρίσκονται εκεί- να δημιουργήσει μεγάλη γεωοικονομική ισχύ, αρκετή να εκτοπίσει θαλάσσιες δυνάμεις όπως οι ΗΠΑ από την παγκόσμια πρωτοκαθεδρία που τους δίνει η κυριαρχία στην θάλασσα. Γι’ αυτό το λόγο οι θαλάσσιες δυνάμεις προσπαθούν να κρατήσουν την Ευρασία διαιρεμένη και να αναχαιτίσουν ενδεχόμενη επέκταση των εκεί ηπειρωτικών δυνάμεων ελέγχοντας την εξωτερική περίμετρο της Ευρασίας (rimland).
Έτσι ερμηνεύεται η εμπλοκή των ΗΠΑ σε δυο παγκόσμιους πολέμους με την Γερμανία και στον Ψυχρό Πόλεμο με τη Σοβιετική Ένωση για να αποτρέψουν αυτό το ενδεχόμενο. Αυτό επίσης εξηγεί, γιατί σήμερα έχει ξεκινήσει ένας νέος ψυχρός πόλεμος μεταξύ των θαλάσσιων δυνάμεων υπό την ηγεσία των ΗΠΑ με τις χώρες του Ευρασιατικού πόλου. Ο πόλεμος της Ουκρανίας είναι ο πρώτος πόλεμος αυτής της νέας ψυχροπολεμικής εποχής.
Η γεωπολιτική αστάθεια στον πλανήτη έχει παράξει μια σειρά από δευτερογενείς κρίσεις πέρα από πολέμους. Έχει αρχίσει να θρυμματίζεται η φιλελεύθερη μεταπολεμική τάξη πραγμάτων και οι αρχές που την χαρακτήριζαν, όπως ο σεβασμός της εδαφικής κυριαρχίας. Κατέρρευσαν τα υπάρχοντα καθεστώτα ασφαλείας αφού ακυρώθηκαν οι σημαντικότερες συμφωνίες περιορισμού εξοπλισμών και σταμάτησε η συνεργασία για την πρόληψη της διασποράς πυρηνικών όπλων. Αναζωπυρώθηκε η αποσταθεροποιητική τριμερής κούρσα πυρηνικών εξοπλισμών μεταξύ ΗΠΑ, Ρωσίας, Κίνας.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία επίσης αποσταθεροποίησε τις ενεργειακές αγορές, αύξησε το κόστος της ενέργειας και δημιούργησε αναδιατάξεις στις γραμμές ενεργειακού ανεφοδιασμού. Δημιούργησε επίσης επισιτιστική κρίση που αποσταθεροποιεί πολιτικά εύθραυστες χώρες στον παγκόσμιο νότο (τρίτο κόσμο). Οι οικονομίες των δυο ανταγωνιστικών γεωπολιτικών πόλων βρίσκονται πλέον σε διαδικασία μερικής απαγκίστρωσης (decoupling), πράγμα που δημιουργεί χάος στις εφοδιαστικές αλυσίδες και αυξάνει το κόστος προϊόντων και υπηρεσιών, άρα και του πληθωρισμού. Τέλος σε αυτό το γεωπολιτικό κλίμα καθίσταται δύσκολη η συνεργασία για την περιβαλλοντική βιωσιμότητα του πλανήτη σε μια περίοδο που οι περιβαλλοντικές κρίσεις γίνονται πιο έντονες από ποτέ.
Έχουμε μπει πλέον σε μια εποχή πολλαπλών κρίσεων που ανατροφοδοτούνται με καταστροφικά αποτελέσματα. Το γεωπολιτικό ρίσκο έχει αυξηθεί σε πρωτόγνωρα επίπεδα. Ο πλανήτης έχει μπει στην πιο επικίνδυνη τροχιά εδώ και δεκαετίες. Ο ανταγωνισμός των δυο πόλων είναι δομικός και προβλέπεται να συνεχιστεί επί μακρόν. Η ένταση όμως του ανταγωνισμού εξαρτάται από τις ηγεσίες ΗΠΑ – Κίνας. Είναι ενθαρρυντικό πάντως ότι στην πρόσφατη συνάντηση τους στο Σαν Φρανσίσκο οι δυο ηγέτες επιχείρησαν να χαμηλώσουν τον γεωπολιτικό πυρετό.
*Ο Αθανάσιος Πλατιάς είναι καθηγητής στρατηγικής και έχει συγγράψει (με τον Βασίλειο Τρίγκα) το βιβλίο Αποδομώντας την Παγίδα του Θουκυδίδη: Υψηλή Στρατηγική και Γεωπολιτικός Ανταγωνισμός ΗΠΑ-Κίνας (Αθήνα: Δίαυλος, 2023)