Το άμεσο μέλλον θα δείξει αν τελικά οι τρεις διαδοχικές δέσμες μέτρων, συνολικού κόστους 400 εκατομμυρίων ευρώ, που... ανακοίνωσε μέσα σε μια εβδομάδα ο Γάλλος πρωθυπουργός Γκαμπριέλ Ατάλ, κάνοντας δεκτά τα περισσότερα από τα αιτήματα των αγροτών, όπως... τα εξέφρασε το πλειοψηφικό συνδικάτο FNSEA, θα κάμψουν την οργή τους. Θα φανεί αν το τρίτο πακέτο μέτρων και η υπόσχεση να δοθούν 150 εκατομμύρια ευρώ για τη «δημοσιονομική και κοινωνική στήριξη» των κτηνοτρόφων, οι νέες φορολογικές απαλλαγές και ένα μορατόριουμ στα σχέδια περιορισμού της χρήσης φυτοφαρμάκων (ενέργεια που προκάλεσε την αποδοκιμασία των οικολογικών οργανώσεων) θα οδηγήσουν σε εκτόνωση των κινητοποιήσεων. Όμως το βέβαιο είναι ότι τίποτε από αυτά δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τα δομικά προβλήματα του αγροτικού κόσμου. Και κυρίως το φαινόμενο των αυτοκτονιών των αγροτών: κάθε δύο ημέρες αυτοκτονεί ένας αγρότης. Μπορεί κάποιοι να επιχείρησαν να υποστηρίξουν ότι πρόκειται για φέικ νιουζ, ωστόσο είναι η πραγματικότητα.
Σειρά ερευνών καταγράφουν αυξημένη θνησιμότητα των αγροτών σε σύγκριση με τους υπόλοιπους πολίτες. Σε έκθεση του Αγροτικού Ταμείου Κοινωνικής Αλληλασφάλισης, τον Ιούλιο του 2023, τονίζεται, μεταξύ άλλων, ότι «το 2020 οι αγρότες από 15 ως 64 ετών αντιμετωπίζουν κίνδυνο θνησιμότητας λόγω αυτοκτονίας αυξημένο κατά 30,9% σε σχέση με τους υπόλοιπους ασφαλισμένους». Σε ό,τι μάλιστα αφορά μόνο τους ιδιοκτήτες γεωργικών εκμεταλλεύσεων, χωρίς τους εργάτες γης, «ο κίνδυνος αυτός ανεβαίνει στο 77,3%».
Οσο δε αυξάνει η ηλικία, τόσο σοβαρότερος γίνεται αυτός ο κίνδυνος, με τους αγρότες άνω των 65 ετών να είναι πιο πιθανό κατά 63,5%, επί του συνόλου του πληθυσμού, να αυτοκτονήσουν. Επιβαρυντικός παράγοντας και το γεγονός της διαβίωσης σε υποβαθμισμένη περιοχή. Οι κτηνοτρόφοι βοοειδών, μεταξύ των πιο φτωχών αγροτών, παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστό αυτοκτονιών. Σύμφωνα με έκθεση του Αγροτικού Ταμείου Κοινωνικής Αλληλασφάλισης, τον Οκτώβριο του 2022, 529 αγρότες αυτοκτόνησαν το 2016. Οι αριθμοί παραπέμπουν σε 1,5 αυτοκτονία την ημέρα. Και πάλι όμως τα στοιχεία αυτά θεωρούνται υποτιμημένα σε σχέση με την πραγματικότητα, κυρίως γιατί πολλά από τα θύματα δεν ήσαν μέλη του Αγροτικού Ταμείου.
Επίσης δεν είναι τυχαίο ότι η Υπηρεσία Δημόσιας Υγείας ήδη από το 2010 έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου, αναφερόμενη σε «στατιστικά σημαντικά υψηλό αριθμό θανάτων λόγω αυτοκτονίας που παρατηρείται στους αγρότες σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό (+20%)».
Για να κατανοήσουν τα αίτια του φαινομένου, οι κεντρώοι γερουσιαστές Ενρί Καμπανέλ και Φρανσουάζ Φερά δημοσιοποίησαν, το 2021, σχετική έκθεση, που επιβεβαιώνει ότι το φαινόμενο των συχνών αυτοκτονιών στον αγροτικό κόσμο υφίσταται σχεδόν εδώ και μισό αιώνα! Παρατηρούν ότι μόλις το 2019 δημόσια έρευνα κατέγραφε τις πρώτες εκτιμήσεις για καταθλιπτικά φαινόμενα στον αγροτικό κόσμο. Υπογραμμίζουν ότι ναι μεν οι αιτίες μιας αυτοκτονίας είναι πολυπαραγοντικές, ωστόσο αναδεικνύουν σειρά παραγόντων που παρατηρούνται συστηματικά στις καταγεγραμμένες μαρτυρίες από την ομάδα εργασίας της Έκθεσης. Όπως, για παράδειγμα, «το οικονομικό ζήτημα και τα χρέη, τα αισθήματα της αμαύρωσης, της μοναξιάς, οι σύνθετες οικογενειακές σχέσεις στον αγροτικό κόσμο λόγω της κληρονομιάς και του βάρους της μεταβίβασης, αυτό καθαυτό το αγροτικό μοντέλο, ο υπερβολικός φόρτος δουλειάς και το έλλειμμα αναγνώρισης». Ωστόσο οι δύο βασικοί λόγοι παραμένουν το χαμηλό εισόδημα των αγροτών και η αίσθηση περιφρόνησης που βιώνουν.
Το 1/3 των αγροτών ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας
Σχολιάζοντας το φαινόμενο, ο οικολόγος ευρωβουλευτής Γιανίκ Ζαντό παρατήρησε ότι «το ένα τρίτο των αγροτών ζουν κάτω από το επίπεδο της φτώχειας». Κάτι που ισχύει, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Έκθεση του Εθνικού Ινστιτούτου Στατιστικής και Οικονομικών Μελετών, του 2022: το 26% των αγροτών ζούσαν κάτω από το επίπεδο της φτώχειας το 2019, περίπου το ένα τέταρτο. Το επίπεδο της φτώχειας αντιστοιχούσε τότε σε 1.102 ευρώ, ήταν δηλαδή το 60% του μέσου εισοδήματος. Πίσω από αυτούς τους αριθμούς κρύβονται σοβαρές ανισότητες εντός του αγροτικού κόσμου. Για παράδειγμα, σύμφωνα με το Ινστιτούτο, οι ιδιοκτήτες γεωργικών εκμεταλλεύσεων, οι παραγωγοί φρούτων και λαχανικών, οι αμπελουργοί και όχι οι εργάτες γης, το 2021, είχαν μηνιαίο εισόδημα 2.800 ευρώ. Όταν οι κτηνοτρόφοι βοοειδών κέρδιζαν κατά μέσο όρο 1.500 ευρώ, ενώ εκείνοι προβάτων και κατσικιών λιγότερο από 700. «Αυτές οι εξαγγελίες που μόλις ακούσαμε δεν πρόκειται να μειώσουν το ποσοστό αυτοκτονιών των αγροτών», σχολίασε η πράσινη βουλευτής Σαντρίν Ρουσώ.
Ισως όμως, πέρα από τα ψυχρά στατιστικά στοιχεία, την πιο γλαφυρή ανάλυση του φαινομένου να την δίνει η Καμίγ Μπορέν, σύζυγος του Ογκιστέν, αγρότη, 31 ετών, που τον Οκτώβριο του 2017 έδωσε τέλος στη ζωή του. Οι 128 σελίδες του βιβλίου που έγραψε το 2019 με τίτλο «Με άφησες στη ζωή» μαρτυρούν, με τη μορφή ημερολογίου, την κάθοδο στην κόλαση των χρεών, των τραπεζών, των ταμείων, της περιθωριοποίησης, μια καθημερινότητα - βρόχος επί οκτώ χρόνια, που κατάληξε στον απαγχονισμό του Ογκιστέν.