Ανίκανοι να εξασφαλίσουν επιδότηση 70 εκατομμυρίων ευρώ για το έργο διαχείρισης απορριμμάτων στην Περιφέρεια Πελοποννήσου

 Νέος ευρωπαϊκός διασυρμός – σκάνδαλο λόγω Μητσοτάκη και διαπλοκής!

Του Άρη Χατζηγεωργίου απο το datajournalists.co.uk

Ανίκανη να εξασφαλίσει επιδότηση συνολικού ύψους 70 εκατομμυρίων ευρώ για το έργο διαχείρισης απορριμμάτων στην Περιφέρεια Πελοποννήσου αποδεικνύεται η κυβέρνηση. Με ένα έγγραφο που περιλαμβάνει 31 σοβαρότατες παρατηρήσεις, η Γενική Διεύθυνση Περιφερειακής και Αστικής Ανάπτυξης (DG REGIO) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής απορρίπτει το αίτημα ευρωπαϊκής χρηματοδότησης για ένα έργο που έχει ήδη εγκαινιασθεί από τον πρωθυπουργό Κυρ. Μητσοτάκη αφού κατασκευάστηκε από την ΤΕΡΝΑ Ενεργειακή με χρήματα των φορολογουμένων και πληρώνεται ήδη από τους δημότες.

Η χαμένη επιδότηση εξαγγέλλεται από την εποχή που προκηρύχθηκε το έργο της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Απορριμμάτων της Πελοποννήσου με ΣΔΙΤ (Σύμπραξη Δημοσίου-Ιδιωτικού Τομέα), το μακρινό 2011, μέσα στα πρώτα μνημόνια. Η ΤΕΡΝΑ Ενεργειακή αναδείχθηκε προσωρινός μειοδότης ήδη από το 2013, η σύμβαση υπεγράφη το 2018 αλλά ενεργοποιήθηκε πανηγυρικά εν μέσω πανδημίας το 2021. Το ειρωνικό είναι ότι και τότε, η κυβέρνηση Μητσοτάκη παραδέχθηκε ότι το έργο θα ξεκινούσε χωρίς ευρωπαϊκή χρηματοδότηση καθώς η Κομισιόν εξέφραζε τις αντιρρήσεις της από το 2020. Τέσσερα χρόνια αργότερα, παρά τις υποσχέσεις ότι θα γίνονταν οι απαραίτητες ενέργειες, η αίτηση επιδότησης «παγώνει» για μία ακόμη φορά και τα 70 εκατομμύρια θα λείψουν από άλλα έργα που εξαγγέλλει με κάθε ευκαιρία το «επιτελικό κράτος».

Το έγγραφο-καταπέλτης (ολόκληρο σε pdf ΕΔΩ) παραθέτουν οι Data Journalists στην πρωτότυπη μορφή του όπως έφθασε στις ελληνικές αρχές από τον περασμένο Μάρτιο (27/3/24) για να μείνει καταχωνιασμένο σε κάποιο συρτάρι. Η DG REGIO δηλώνει απερίφραστα ότι «διακόπτει» την εξέταση της αίτησης, (σ.σ. το ίδιο είχε πράξει και το καλοκαίρι του 2020) και ζητά, εντός δύο μηνών, απαντήσεις σε 31 ερωτήματα: Μέσα από αυτά, προκύπτουν οι σοβαρές ατέλειες του σχεδιασμού που αφορούν, μεταξύ άλλων, στο κόστος λειτουργίας που θα πληρώνουν δήμοι και δημότες, στην παραβίαση των ευρωπαϊκών κανόνων και στην έλλειψη δημόσιας αρχής που θα το διαχειρίζεται:

(pdf ΕΔΩ)

ΣΔΙΤ χωρίς Δημόσιο

Πριν μπει στα 31 ερωτήματα, η DG REGIO τοποθετείται επί της αρχής τονίζοντας ότι Σύμπραξη Δημόσιου-Ιδιωτικού Τομέα, δεν σημαίνει ότι όλα τα αναλαμβάνει ο ιδιώτης επενδυτής: «Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, αρμόδιος φορέας για τον συντονισμό, τον σχεδιασμό, την υλοποίηση και τη λειτουργία του Ολοκληρωμένου Συστήματος Διαχείρισης Αστικών Στερεών Αποβλήτων (ISWM) είναι ο Φορέας Διαχείρισης Αποβλήτων (ΦΟΔΣΑ Πελοποννήσου)». Πρόκειται για τον φορέα στον οποίο συμμετέχουν όλοι οι δήμοι της Περιφέρειας Πελοποννήσου, με πρόεδρο τον Γιάννη Σμυρνιώτη που βρισκόταν στην ίδια θέση και το 2013. «Ωστόσο, από το 2012, λόγω έλλειψης τεχνικής, διοικητικής και οργανωτικής ικανότητας, ο ΦΟΔΣΑ Πελοποννήσου έχει εκχωρήσει μέσω Προγραμματικής Συμφωνίας, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του στη Διοίκηση της Περιφέρειας Πελοποννήσου». Και συνεχίζει η Κομισιόν:

«Προκειμένου το έργο να είναι βιώσιμο και να υπάρχει σωστή διαχείριση, είναι σημαντικό ο ΦΟΔΣΑ Πελοποννήσου να έχει την πλήρη κυριότητα της επένδυσης και να διαθέτει την απαραίτητη διοικητική ικανότητα για την επίβλεψη όλων των τεχνικών, οικονομικών και οργανωτικών θεμάτων που σχετίζονται με την επένδυση, να διασφαλίζει την επαγγελματική διαχείριση (καθημερινή λειτουργία, συντήρηση) των 3 Μονάδων Επεξεργασίας Απορριμμάτων (ΜΕΑ), των 2 Σταθμών Μεταφόρτωσης (ΣΜΑ) και των 3 Χώρων Υγειονομικής Ταφής (ΧΥΤΥ) και άλλων επενδύσεων που είναι προγραμματισμένες (15 ΣΜΑ και 2 Μονάδων για Βιοαπόβλητα).

Εδώ πέφτει και το ράπισμα στους μισούντες το Δημόσιο: «Ακόμη και αν σημαντικό μέρος των πράξεων βασίζεται σε συνεργασία με ιδιωτικές εταιρείες, τα προαναφερθέντα καθήκοντα θα απαιτήσουν σημαντική τεχνική, οικονομική και οργανωτική ικανότητα. Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι επί του παρόντος «ο ΦΟΔΣΑ έχει κριθεί ότι δεν έχει την ικανότητα να υλοποιήσει και να διαχειριστεί επιτυχώς το έργο ΣΔΙΤ» (ενότητα A.4.1 της αίτησης), έχει σημασία να αποδειχθεί ότι ο ΦΟΔΣΑ Πελοποννήσου αποκτά την ικανότητα να διασφαλίσει τη βιωσιμότητα του έργου».

Έλλειψη εμπιστοσύνης

Οι επόμενες παρατηρήσεις της DG REGIO υποδηλώνουν την πλήρη έλλειψη εμπιστοσύνης καθώς το έγγραφο δεν ζητά απλώς ένα χρονοδιάγραμμα παράδοσης του έργου από την Περιφέρεια Πελοποννήσουν στον ΦΟΔΣΑ, και μάλιστα σε ημερομηνία πριν πάρει η Κομισιόν την τελική της απόφαση για την χρηματοδότηση. Θα πρέπει επιπρόσθετα:

• – Το ΔΣ του ΦΟΔΣΑ αλλά και ο κάθε δήμος χωριστά να επιβεβαιώσουν γραπτά την απόφασή να αναλάβουν το έργο και «όλες τις υποχρεώσεις που απορρέουν από αυτό».
• – Ο ΦΟΔΣΑ και οι δήμοι θα πρέπει ακόμη να βεβαιώσουν γραπτά ότι εγκρίνουν την τιμολογιακή πολιτική που αποτυπώνεται στην Ανάλυση Κόστους-Οφέλους και «θα εφαρμοστεί όπως περιγράφεται».
• – Να επιβεβαιώσουν επίσης γραπτώς «ότι τα απόβλητα που συλλέγονται και παραδίδονται στις εγκαταστάσεις επεξεργασίας (ποσότητες, σύνθεση) θα ανταποκρίνονται στην εξέλιξη που εμπεριέχεται στη Χρηματοοικονομική Ανάλυση».

Σημειώνεται ότι ήδη κάποιοι δήμοι αρνούνται να πληρώσουν τα τιμολόγια που επιβάλλει η ΤΕΡΝΑ Ενεργειακή και η Κομισιόν γνωρίζει ότι αυτό μπορεί να οδηγήσει σε κάλυψη του κόστους από τα Δημόσια Ταμεία μέσω «κρατικών ενισχύσεων». Γνωρίζουν επίσης ότι ο σχεδιασμός δεν οδηγεί στην μείωση των απορριμμάτων που θάβονται αντί να ανακυκλώνονται, όπως επιβάλλουν οι ευρωπαϊκοί κανόνες.

Η DG REGIO δείχνει με κάθε τρόπο ότι επιθυμεί να χρηματοδοτήσει ένα έργο που δεν θα  λειτουργεί μόνο προς όφελος του ιδιώτη επενδυτή αλλά και για το καλό των πολιτών και του περιβάλλοντος. Για τον λόγο αυτό ζητά:

• – Το τελικό οργανόγραμμα του ΦΟΔΣΑ Πελοποννήσου (αριθμός προσωπικού, τίτλοι εργασίας) και χρονοδιάγραμμα για την επίτευξη πλήρους δυναμικότητας.
• – Τον σημερινό αριθμό του προσωπικού και τα προσόντα του (σσ μεγάλη έλλειψη προσωπικού).
• – Τονίζει ότι παρουσιάστηκαν «ανεπαρκείς πληροφορίες σε σχέση με την υφιστάμενη διοικητική και οικονομική δυνατότητα του ΦΟΔΣΑ Πελοποννήσου να καθορίζει και να εισπράττει τα τέλη εισόδου από τους δικαιούχους δήμους και να πραγματοποιεί πληρωμές στην Περιφέρεια».
• – Ζητά πληροφορίες σχετικά «με τα τιμολόγια, το ποσοστό είσπραξης από τους δήμους και τις πληρωμές που πραγματοποιήθηκαν στην Περιφέρεια τα τελευταία δύο χρόνια» και διευκρινίσεις για το εάν «κάποιος από τους δήμους έχει ανεξόφλητες οφειλές». Απαιτεί «επιβεβαίωση της υγιούς οικονομικής κατάστασης του ΦΟΔΣΑ Πελοποννήσου (ταμειακές ροές, καθαρά έσοδα, χρέος)».

Χαμηλή ανακύκλωση-Αυξημένα έσοδα

Η Κομισιόν επισημαίνει τον λάθος σχεδιασμό του όλου έργου. Λέει, δηλαδή, ότι επιδοτεί έργα όπου θα γίνεται επεξεργασία του 50% των συνολικών αποβλήτων, ώστε το υπόλοιπο 50% να ανακυκλώνεται χωριστά (Διαλογή στην Πηγή με 5 χωριστά ρεύματα για βιοαπόβλητα κήπου-κουζίνας, χαρτί, πλαστικό, γυαλί, μέταλλο). Όμως, όπως λέει, το έργο που κατασκευάζεται θα επεξεργάζεται ετησίως 190.000 τόνους, δηλαδή πάνω από το 50% των 280.000 τόνων που παράγονται. Αυτό σημαίνει αυξημένα έσοδα για τον ιδιώτη επενδυτή που θα επεξεργάζεται περισσότερους τόνους αλλά και πρόσθετο κόστος για τους δημότες και το περιβάλλον. Έτσι, ζητά «χρονοδιάγραμμα για την προσαρμογή της εγκατάστασης προς μεγαλύτερη ανακύκλωση». Τονίζει επίσης ότι ο στόχος να θάβεται με υγειονομική ταφή το 22% των απορριμμάτων το έτος 2035 είναι πολύ ψηλό και εκτός ευρωπαϊκού κεκτημένου (στα μέτρα για την κυκλική οικονομία ο στόχος είναι το 10%).

Όταν κατατέθηκε η αίτηση χρηματοδότησης, λειτουργούσε μόνο μία ΜΕΑ στην Αρκαδία την οποία εγκαινίασε πανηγυρικά ο Κυρ. Μητσοτάκης τον Νοέμβριο του 2023. Εκεί, όμως, κάτι δεν πάει καλά καθώς η Κομισιόν ζητά να της παρασχεθούν «πραγματικά στοιχεία» για τις ποσότητες και την φύση των αποβλήτων που φθάνουν στην πύλη της ΜΕΑ, μαζί με εκείνα για την ανακύκλωση και την υγειονομική ταφή ώστε να συγκριθούν «με τους στόχους που έχουν τεθεί στην τρέχουσα σύμβαση με τον φορέα εκμετάλλευσης».

Πειραγμένα στοιχεία

Στο έγγραφο η Κομισιόν εντοπίζει και λάθος στοιχεία που υποβλήθηκαν στην αίτηση χρηματοδότησης προκειμένου να δοθεί μια πλαστή εικόνα. Όπως αναφέρει, είναι λάθος που δηλώνονται 40.004 τόνοι ανακυκλώμενων αποβλήτων καθώς πάνω από τους μισούς (21.349 τόνοι) έρχονται στις ΜΕΑ χωρίς να έχει προηγηθεί χωριστή συλλογή. Άρα το ποσοστό ανακύκλωσης με 18.655 τόνους παραμένει μικρό γύρω στο 10%.

Στην αίτηση χρηματοδότησης, περιλαμβάνεται μια πρόβλεψη ότι η ανακύκλωση βιολογικών αποβλήτων θα αυξηθεί από τους 18.655 τόνους στους 68.223 τόνους το 2025. Όμως, «δεν γίνεται καμία αναφορά σε πρόσθετες επενδύσεις που θα δικαιολογούσαν την αύξηση κατά 50.000 τόνους  μέσα σε ένα χρόνο», αναφέρεται μάλλον ειρωνικά.

Και «άλλα κόλπα»

Προκειμένου να γίνεται χωριστή συλλογή των αποβλήτων που ανακυκλώνονται, εφαρμόζονται διεθνώς συγκεκριμένα κίνητρα. Ένα από αυτά είναι να πληρώνει πιο ακριβά ο δήμος που παραδίδει τα σκουπίδια ανακατεμένα. Όμως, η DG REGIO επισημαίνει ότι στην Πελοπόννησο, «το προβλεπόμενο τέλος εισόδου στην ΜΕΑ δεν κάνει διάκριση μεταξύ μεικτών και χωριστά συλλεγόμενων αποβλήτων». «Στην πραγματικότητα, το τέλος εισόδου φαίνεται να παρέχει χαμηλότερο τιμολόγιο για τους δήμους που παραδίδουν μεγάλες ποσότητες, συμπεριλαμβανομένων των μικτών αποβλήτων, κάτι που φαίνεται αντιστρατηγικό», τονίζεται χαρακτηριστικά. Προφανώς αγνοούν ότι στρατηγικό στην Ελλάδα είναι εκείνο που αυξάνει τα έσοδα των επενδυτών…

Εμμέσως, η Κομισιόν υπαινίσσεται και απόκρυψη σημαντικών στοιχείων. Όπως επισημαίνει, στην αίτηση χρηματοδότησης αναφέρονται δύο Σταθμοί Μεταφόρτωσης, ωστόσο, η μελέτη περιλαμβάνει ακόμη 15 σταθμούς που δεν περιλαμβάνονται στο ΣΔΙΤ αλλά θα χρηματοδοτηθούν από ευρωπαϊκά ταμεία. «Παρακαλείσθε να εξηγήσετε γιατί αυτοί οι σταθμοί μεταφόρτωσης δεν λαμβάνονται υπόψη στην ανάλυση επιλογών και να εξηγήσετε περαιτέρω τον τρόπο λειτουργίας και ενσωμάτωσής τους στο υπό εξέταση έργο», λέει η DG REGIO.

Σκουπίδια σε περιοχή NATURA

Η Κομισιόν θέτει θέμα και για την εγκατάσταση μιας από τις μονάδες (ΜΕΑ Λακωνίας) σε περιοχή NATURA, γεγονός που έχει οδηγήσει σε τοπικές αντιδράσεις και προσφυγές. Η ΜΕΑ αυτή εγκαινιάστηκε τον περασμένο Απρίλιο από τον υπουργό Περιβάλλοντος Θ. Σκυλακάκη αλλά η DG REGIO σημειώνει ότι τα έγγραφα που έλαβε στερούνται «πληροφοριών σχετικά με τις κοντινές Ειδικές Ζώνες προστασίας και εκτίμησης των σωρευτικών επιπτώσεων με άλλα έργα» και ζητά «αναθεωρημένη έκδοση της δήλωσης NATURA 2000 ευθυγραμμισμένη με τις κατευθυντήριες γραμμές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και την οδηγία για τους οικοτόπους».

Παράνομες κρατικές ενισχύσεις

Σοβαρό θέμα τίθεται ακόμη σχετικά με τις «κρατικές ενισχύσεις» που μπορεί να υποκρύπτονται στην σύμβαση με την ΤΕΡΝΑ Ενεργειακή και στο πώς θα αμείβεται κατά την διάρκεια των 29 ετών που θα εκμεταλλεύεται τις εγκαταστάσεις. Υπενθυμίζει ότι η εταιρεία επελέγη με βάση διαδικασία Ανταγωνιστικού Διαλόγου, αλλά εντοπίζει συγκεκριμένα κενά στην νομολογία που θα έπρεπε να ακολουθηθεί και τονίζει: «Αποτελεί ευθύνη των ελληνικών αρχών να επαληθεύσουν ότι η στήριξη πληροί όλους τους όρους συμβατότητας με την απόφαση 2012/21 της Επιτροπής. Παρακαλείσθε να παράσχετε τις πληροφορίες που λείπουν και να διορθώσετε τα έγγραφα της αίτησης, εάν χρειάζεται. Αποδείξτε επίσης τη συμμόρφωση με τους προαναφερθέντες κανόνες και την απόφαση της Επιτροπής». Υπενθυμίζεται ότι ανάλογο θέμα είχε τεθεί και το 2020 με αποτέλεσμα τότε η Περιφέρεια Πελοποννήσου να προσλάβει εξειδικευμένο γραφείο.

Υπερβολικό κόστος για νοικοκυριά

Η Κομισιόν εντοπίζει ακόμη και υπέρβαση του ορίου οικονομικής προσιτότητας σχετικά με την επιβάρυνση των νοικοκυριών από την λειτουργία του συστήματος διαχείρισης των απορριμμάτων. Η επιβάρυνση προκύπτει από τα δημοτικά τέλη που πληρώνονται μέσω των λογαριασμών ηλεκτρισμού και στο έγγραφο αναφέρεται ότι «τα τιμολόγια κατοικίας υπερβαίνουν το 1% του μέσου διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών κατά το μεγαλύτερο μέρος της περιόδου αναφοράς», δηλαδή των 29 ετών. Ζητούνται για το θέμα πρόσθετα στοιχεία, ενώ έχει προηγηθεί μια ακόμη επισήμανση που δείχνει και πάλι μεθόδευση υπέρ του ιδιώτη επενδυτή. Όπως αναφέρεται, σε προηγούμενη ανάλυση υπήρχε «διπλός υπολογισμός των επενδυτικών δαπανών» που τώρα έχει διορθωθεί. Ομως, με βάση αυτές τις επενδυτικές αλλά και τις λειτουργικές δαπάνες καθορίζονται τα κόστη και τα κέρδη και, όπως αναφέρεται, με την νέα ανάλυση «ο υπολογισμός του ποσοστού απόδοσης στον εταίρο από τον ιδιωτικό τομέα δεν μπορεί να επικυρωθεί» αφού «δεν παρέχονται πληροφορίες σχετικά με τα έσοδα (ποσότητα και τιμή ανακυκλώσιμων υλικών και ενέργειας προς πώληση) ούτε ανάλυση της λειτουργίας και των εξόδων διαχείρισης». Για τον λόγο αυτό ζητείται να παρασχεθούν οι σχετικές πληροφορίες και «να επικαιροποιηθούν τα έγγραφα όπως απαιτείται».

Από το 2012

Το έργο της «Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Απορριμμάτων Πελοποννήσου με ΣΔΙΤ» προκηρύχθηκε επίσημα στις 4 Ιανουαρίου 2012 με προϋπολογισμό 150 εκατ., ευρωπαϊκή χρηματοδότηση 66 εκατ. και διάρκεια λειτουργίας 28 έτη, εκ των οποίων τα δύο για την κατασκευή των εγκαταστάσεων. Όταν τον Νοέμβριο του 2023 έγιναν τα εγκαίνια της πρώτης μονάδας από τον Κυρ. Μητσοτάκη, οι ανακοινώσεις μιλούσαν για επένδυση 167 εκατ. ευρώ, με 65 εκατ. ευρωπαϊκή συμμετοχή, ενώ στα εγκαίνια της δεύτερης μονάδας Λακωνίας τον Απρίλιο του 2024 η ευρωπαϊκή χρηματοδότηση αναφέρθηκε στα 70 εκατομμύρια ευρώ.

Η ΤΕΡΝΑ Ενεργειακή επελέγη ως προσωρινός ανάδοχος το 2013 επί Περιφερειάρχη Πέτρου Τατούλη και τα έργα χαρακτηρίστηκαν «εθνικό στοίχημα» από τον τότε υπουργό Περιβάλλοντος Γιάννη Μανιάτη (νυν υποψήφιο για το ευρωκοινοβούλιο με το ΠΑΣΟΚ), την τότε Γενική Γραμματέα του υπουργείου Νάντια Γιαννακοπούλου (νυν βουλευτή του ΠΑΣΟΚ) και τον τότε εκπρόσωπο της Κομισιόν Γιώργο Κρεμλή (ειδικό σύμβουλο του Κυρ.Μητσοτάκη ως πρωθυπουργού). Ωστόσο η επένδυση έμεινε «παγωμένη» για χρόνια καθώς μεσολάβησαν μεγάλες διαμάχες και προσφυγές ενώ ο Π.Τατούλης κατήγγειλε εμπόδια και εντός της γαλάζιας παράταξης.

Η σύμβαση ενεργοποιήθηκε τελικά το 2021 χωρίς εξασφαλισμένη ευρωπαϊκή χρηματοδότηση αν και τότε, ο Γενικός Γραμματέας Αποβλήτων Μανώλης Γραφάκος (παραμένει στην ίδια θέση) ευχαριστούσε τους Ευρωπαίους για την οικονομική τους στήριξη.