Οι πολιτικές μας απόψεις και συμπεριφορές αποτελούν σημαντικό μέρος του ποιοι είμαστε και του τρόπου με τον οποίο κατασκευάζουμε τις ταυτότητές μας, τονίζει σε έρευνά του ο Philip Pärnamets, μεταδιδακτορικός ερευνητής... ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. Ως εκ τούτου -συνεχίζει- εάν κάποιος ζητήσει τη γνώμη σας για την υγειονομική περίθαλψη, όχι μόνο θα τη μοιραστείτε μαζί του, αλλά πιθανότατα θα αντισταθείτε σε οποιαδήποτε από τις προσπάθειές του να σας πείσει για μια άλλη άποψη. Ομοίως, θα ήταν παράξενο να ρωτήσει εάν είστε σίγουροι ότι αυτό που είπατε ήταν στην πραγματικότητα η γνώμη σας. Αν κάτι μας φαίνεται σίγουρο, είναι η δική μας στάση. Τι θα γινόταν όμως αν αυτό δεν συνέβαινε απαραίτητα;
Σε ένα πείραμα, δείξαμε ότι είναι δυνατό να εξαπατηθούν οι άνθρωποι για να αλλάξουν τις πολιτικές τους απόψεις. Στην πραγματικότητα, θα μπορούσαμε να κάνουμε μερικούς ανθρώπους να υιοθετήσουν απόψεις που ήταν ακριβώς αντίθετες από τις αρχικές τους. Τα ευρήματα υποδηλώνουν ότι θα πρέπει να επανεξετάσουμε ορισμένους από τους τρόπους που σκεφτόμαστε για τις στάσεις μας και πώς σχετίζονται με το τρέχον πολωμένο πολιτικό κλίμα. Όσον αφορά τις πραγματικές πολιτικές στάσεις που κρατάμε, είμαστε πολύ πιο ευέλικτοι από όσο νομίζουμε.
Ένας ισχυρός παράγοντας διαμόρφωσης του κοινωνικού και πολιτικού μας κόσμου είναι ο τρόπος με τον οποίο είναι δομημένοι από την ομαδική συμμετοχή και τις ταυτότητες. Για παράδειγμα, οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι τα ηθικά και συναισθηματικά μηνύματα για επίμαχα πολιτικά θέματα, όπως ο έλεγχος των όπλων και η κλιματική αλλαγή, εξαπλώνονται πιο γρήγορα εντός και όχι μεταξύ ιδεολογικών δικτύων. Αυτό το πρόβλημα φαίνεται να επιδεινώνεται από τους αλγόριθμους των εταιρειών μέσων κοινωνικής δικτύωσης που μας στέλνουν όλο και πιο ακραίο περιεχόμενο για να ταιριάζει στις πολιτικές μας προτιμήσεις.
Έχουμε επίσης πολύ περισσότερα κίνητρα να λογικευόμαστε και να επιχειρηματολογούμε για να προστατεύσουμε τις απόψεις μας. Πράγματι, ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι οι συλλογιστικές μας ικανότητες εξελίχθηκαν για να εξυπηρετήσουν αυτήν ακριβώς τη λειτουργία. Μια μελέτη το δείχνει πολύ καλά: οι συμμετέχοντες στους οποίους ανατέθηκε να ακολουθήσουν λογαριασμούς Twitter που έκαναν retweet πληροφορίες που περιείχαν αντίθετες πολιτικές απόψεις με τις δικές τους με την ελπίδα να τους εκθέσουν σε νέες πολιτικές απόψεις.
- Αλλά η έκθεση απέτυχε – αύξησε την πόλωση στους συμμετέχοντες. Απλώς ο συντονισμός των Ρεπουμπλικανών στο MSNBC ή των Δημοκρατικών στο Fox News μπορεί απλώς να ενισχύσει τη σύγκρουση. Τι μπορούμε να κάνουμε για να κάνουμε τους ανθρώπους να ανοίξουν το μυαλό τους;
Το κόλπο, όσο παράξενο κι αν ακούγεται, είναι να κάνεις τους ανθρώπους να πιστεύουν ότι η αντίθετη γνώμη ήταν δική τους εξαρχής.
Το πείραμα βασίζεται σε ένα φαινόμενο γνωστό ως επιλογή τύφλωση. Η τύφλωση της επιλογής ανακαλύφθηκε το 2005 από μια ομάδα Σουηδών ερευνητών. Έδωσαν στους συμμετέχοντες δύο φωτογραφίες προσώπων και ζήτησαν από τους συμμετέχοντες να επιλέξουν τη φωτογραφία που θεωρούσαν πιο ελκυστική και στη συνέχεια έδωσαν στους συμμετέχοντες αυτή τη φωτογραφία. Χρησιμοποιώντας ένα έξυπνο τέχνασμα εμπνευσμένο από τη μαγεία της σκηνής, όταν οι συμμετέχοντες έλαβαν τη φωτογραφία, άλλαξαν στο άτομο που δεν είχε επιλέξει ο συμμετέχων – τη λιγότερο ελκυστική φωτογραφία. Είναι αξιοσημείωτο ότι οι περισσότεροι συμμετέχοντες αποδέχθηκαν αυτή την κάρτα ως δική τους επιλογή και στη συνέχεια προχώρησαν στην ερμηνεία του γιατί είχαν επιλέξει αυτό το πρόσωπο εξαρχής. Αυτό αποκάλυψε μια εντυπωσιακή αναντιστοιχία μεταξύ των επιλογών μας και της ικανότητάς μας να εξορθολογίζουμε τα αποτελέσματα. Αυτό το ίδιο εύρημα έχει επαναληφθεί από τότε σε διάφορους τομείς, όπως η γεύση για μαρμελάδα, οι οικονομικές αποφάσεις και οι μαρτυρίες αυτόπτων μαρτύρων.
- Αν και είναι αξιοσημείωτο ότι οι άνθρωποι μπορούν να εξαπατηθούν να διαλέξουν μια ελκυστική φωτογραφία ή μια γλυκιά μαρμελάδα αυτή τη στιγμή, αναρωτηθήκαμε αν θα ήταν δυνατό να χρησιμοποιήσουμε αυτήν την ψευδή ανατροφοδότηση για να αλλάξουμε τις πολιτικές πεποιθήσεις με τρόπο που θα άντεχε στη δοκιμασία του χρόνου.
Στο πείραμά μας, πρώτα δώσαμε ψευδή ανατροφοδότηση σχετικά με τις επιλογές τους, αλλά αυτή τη φορά σχετικά με πραγματικά πολιτικά ζητήματα (π.χ. φόροι για το κλίμα στα καταναλωτικά αγαθά). Στη συνέχεια ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να εκφράσουν τις απόψεις τους για δεύτερη φορά την ίδια μέρα και ξανά μία εβδομάδα αργότερα. Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά. Οι απαντήσεις των συμμετεχόντων μετατοπίστηκαν σημαντικά προς την κατεύθυνση της χειραγώγησης. Για παράδειγμα, εκείνοι που αρχικά είχαν ευνοήσει υψηλότερους φόρους ήταν πιο πιθανό να είναι αναποφάσιστοι ή ακόμη και αντίθετοι σε αυτό.
- Αυτά τα αποτελέσματα κράτησαν έως και μια εβδομάδα αργότερα. Οι αλλαγές στις απόψεις τους ήταν επίσης μεγαλύτερες όταν τους ζητήθηκε να δώσουν ένα επιχείρημα —ή εξορθολογισμό— για τη νέα τους γνώμη. Φαίνεται ότι το να δοθεί στους ανθρώπους η ευκαιρία να συλλογιστούν ενίσχυσε την ψευδή ανατροφοδότηση και τους οδήγησε πιο μακριά από την αρχική τους στάση.
Γιατί αλλάζουν οι στάσεις στο πείραμά μας; Η διαφορά είναι ότι όταν έρχονται αντιμέτωποι με την ψευδή ανατροφοδότηση, οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι από τα κίνητρα που συνήθως τους οδηγούν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους ή τις ιδέες τους από την εξωτερική κριτική. Αντίθετα, μπορούν να εξετάσουν τα οφέλη της εναλλακτικής θέσης.
- Για να το καταλάβετε αυτό, φανταστείτε ότι έχετε επιλέξει ένα παντελόνι για να φορέσετε αργότερα το βράδυ. Ο σύντροφός σας μπαίνει και επικρίνει την επιλογή σας, λέγοντας ότι έπρεπε να διαλέξετε τα μπλε παρά τα κόκκινα. Πιθανότατα θα γίνετε αμυντικοί σχετικά με την επιλογή σας και θα την υπερασπιστείτε – ίσως ακόμη και να εδραιωθείτε περισσότερο στην επιλογή των καυτό κόκκινο παντελόνι.
Τώρα φανταστείτε ότι ο σύντροφός σας αλλάζει το παντελόνι ενώ είστε αποσπασμένοι, αντί να μαλώνει μαζί σας. Γυρίζεις και ανακαλύπτεις ότι είχες διαλέξει το μπλε παντελόνι. Σε αυτή την περίπτωση, πρέπει να συμβιβάσετε τα φυσικά στοιχεία της προτίμησής σας (το παντελόνι στο κρεβάτι σας) με ό,τι μέσα στο μυαλό σας σας κάνει να επιλέξετε το κόκκινο παντελόνι. Ίσως κάνατε ένα λάθος ή είχατε μια αλλαγή γνώμης που σας ξέφυγε από το μυαλό. Αλλά τώρα που το παντελόνι τοποθετήθηκε μπροστά σας, θα ήταν εύκολο να το γλιστρήσετε και να συνεχίσετε να ετοιμάζεστε για το πάρτι. Καθώς πιάνετε τον εαυτό σας στον καθρέφτη, αποφασίζετε ότι τελικά αυτό το παντελόνι είναι αρκετά κολακευτικό.
- Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και στο πείραμά μας, το οποίο υποδηλώνει ότι οι άνθρωποι έχουν αρκετά υψηλό βαθμό ευελιξίας σχετικά με τις πολιτικές τους απόψεις μόλις αφαιρέσετε τα πράγματα που συνήθως τους κάνουν αμυντικούς. Τα αποτελέσματά τους υποδηλώνουν ότι πρέπει να ξανασκεφτούμε τι σημαίνει να κρατάμε μια στάση. Εάν αντιληφθούμε ότι οι πολιτικές μας συμπεριφορές δεν έχουν καταστραφεί, μπορεί να γίνει ευκολότερο για εμάς να αναζητήσουμε πληροφορίες που θα μπορούσαν να τις αλλάξουν.
Δεν υπάρχει γρήγορη λύση για την τρέχουσα πόλωση και διακομματική σύγκρουση που διαλύει αυτή τη χώρα και πολλές άλλες. Αλλά η κατανόηση και η αποδοχή της ρευστής φύσης των πεποιθήσεών μας, μπορεί να μειώσει τον πειρασμό να υπερασπιζόμαστε τις πολιτικές μας απόψεις. Αντίθετα, η ταπεινοφροσύνη μπορεί να βρει ξανά θέση στην πολιτική μας ζωή.
- Ο Philip Pärnamets είναι μεταδιδακτορικός ερευνητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και στο Karolinska Institutet. Μελετά πώς διαμορφώνονται και αλλάζουν οι κοινωνικές και ηθικές μας προτιμήσεις μέσα από την αλληλεπίδραση με τον κόσμο.
