Τις τελευταίες δεκαετίες αυτή η εικόνα διαφοροποιήθηκε, ενώ στην Ελλάδα στα χρόνια του Μνημονίου οι κομματικές ταυτίσεις θρυμματίστηκαν. Στις εκλογές του 2023 η Νέα Δημοκρατία πήρε τα λαϊκά-εργατικά κάστρα του προοδευτικού χώρου, με προεξάρχουσα τη Β Πειραιά.
Η νέα εικόνα
Ωστόσο, η εικόνα της «ταξικότητας» της ψήφου εμφανίζεται πλέον αλλαγμένη. Στις ευρωεκλογές η Νέα Δημοκρατία έχασε στη Β Πειραιά 13,22 μονάδες έναντι 12,25 στην επικράτεια. Παράλληλα, σημειώθηκε μια σημαντική άνοδος των ακροδεξιών κομμάτων και του ΚΚΕ στις λαϊκές γειτονιές.
Η τάση αυτή φαίνεται να ενισχύεται στην τελευταία έρευνα της Prorata για το Action 24.
Στην πρόθεση ψήφου η Νέα Δημοκρατία παίρνει 24%, το ΠΑΣΟΚ 13,5%, Ελληνική Λύση 10%, ΣΥΡΙΖΑ και ΚΚΕ 9,5%, Πλεύση Ελευθερίας 4,5%, Φωνή Λογικής 4%, Νίκη 3,5%, ΜεΡΑ25 3%, Νέα Αριστερά 3%.
Η κάρτα της έρευνας όμως που είχε το μεγαλύτερο ενδιαφέρον ήταν αυτή με τις κομματικές προτιμήσεις ανά οικονομική κατάσταση. Πρέπει να σημειωθεί ότι αυτό που αισθάνεται ή δηλώνει κανείς για την οικονομική κατάστασή του δεν ταυτίζεται κατ’ ανάγκη με την πραγματική οικονομική κατάστασή του.
Από τα στοιχεία της έρευνας βλέπουμε την πολύ μεγάλη απόσταση που χωρίζει την ψήφο των εύπορων από αυτή των φτωχών.
Στην κατηγορία «ζω καλά και αποταμιεύω χρήματα» (15% του συνόλου) τα αποτελέσματα είναι τα εξής:
ΝΔ 33,5%, ΠΑΣΟΚ 15%, ΣΥΡΙΖΑ 10,5%, ΚΚΕ 7,5%, Ελληνική Λύση 7%, Πλεύση Ελευθερίας 3%, Νίκη 2%, Φωνή λογικής 1%.
Στην κατηγορία «ζω καλά αλλά δεν μπορώ να αποταμιεύσω χρήματα» (28% του συνόλου) τα αποτελέσματα είναι τα εξής:
ΝΔ 27%, ΠΑΣΟΚ 15,5%, ΣΥΡΙΖΑ 10,5%, Ελληνική Λύση 8,5%, ΚΚΕ 6,5%, Φωνή λογικής 3,5%, Πλεύση Ελευθερίας 3%, Νίκη 2,5%.
Στην κατηγορία «καλύπτω τα αναγκαία αλλά δεν ζω καλά» (34% του συνόλου) τα αποτελέσματα είναι τα εξής:
ΝΔ 23,5%, ΠΑΣΟΚ 12,5%, Ελληνική Λύση 10,5%, ΚΚΕ 10,5%, %, ΣΥΡΙΖΑ 9%, Φωνή λογικής 5%, Πλεύση Ελευθερίας 4,5%, Νίκη 4%.
Στην κατηγορία «δεν μπορώ να καλύψω τα αναγκαία» (21% του συνόλου) τα αποτελέσματα είναι τα εξής:
Ελληνική Λύση 14%, ΚΚΕ 13%, ΝΔ 12,5%, ΠΑΣΟΚ 11%, ΣΥΡΙΖΑ 8,5%, Πλεύση Ελευθερίας 7,5%, Φωνή λογικής 5%, Νίκη 4,5%.
Οι παρατηρήσεις
Διαβάζοντας την έρευνα μπορεί να κάνεις κανείς 6 βασικές παρατηρήσεις
1. Είναι τελείως διαφορετικές οι κομματικές συμπεριφορές της πιο εύπορης από την φτωχή κοινωνική ομάδα. Δεν διαφοροποιούνται απλώς τα ποσοστά, αλλά και η σειρά των κομμάτων. Στους πιο φτωχούς πρώτο κόμμα είναι ο Βελόπουλος και δεύτερο το ΚΚΕ.
2. Είναι πολύ μεγάλη η διαφοροποίηση των ποσοστών της Νέας Δημοκρατίας ανάλογα με την οικονομική κατάσταση των ερωτώμενων. Στους πιο εύπορους η Νέα Δημοκρατία παίρνει 33,5% και στους πιο φτωχούς 12,5%. Πρόκειται για διαφορά 21 μονάδων.
3. Τα κόμματα που θεωρούνται ότι είναι «εκτός συστήματος», στους πιο φτωχούς βλέπουν τα ποσοστά τους να εκτοξεύονται. Η Ελληνική Λύση στους πιο εύπορους παίρνει 7% και στους πιο φτωχούς 14%, το ΚΚΕ πάει από 7,5% στο 13%, η Πλεύση Ελευθερίας από το 3% στο 7,5%, η Φωνή Λογικής από το 1% στο 5%, η Νίκη από το 2% στο 4,5%.
4. Αυτά τα κόμματα που εμφανίζονται ως «εκτός συστήματος» έχουν διαφορετικά ιδεολογικά πρόσημα. Βλέπουμε δηλαδή να έχουν παρόμοιες επιδόσεις τα τρία ακροδεξιά κόμματα, το ΚΚΕ που είναι το κατεξοχήν κόμμα της κομμουνιστικής Αριστεράς καθώς και η Πλεύση Ελευθερίας την οποία μάλλον θα πρέπει να την κατατάξουμε (με έναν ιδιότυπο τρόπο) στην Κεντροαριστερά.
5. Ωστόσο, είναι η Ακροδεξιά που δίνει τον τόνο. Στους ποιο φτωχούς τα τρία ακροδεξιά κόμματα αθροίζουν 23,5% όταν στον γενικό πληθυσμό παίρνουν 17,5%.
6. Τα δύο κόμματα της Κεντροαριστεράς (ΠΑΣΟΚ και ΣΥΡΙΖΑ) που θα έπρεπε να εκφράζουν τα λαϊκά στρώματα, εμφανίζουν πιο μικρά ποσοστά στους πιο φτωχούς. Το ΠΑΣΟΚ ξεκινάει από 15% στους πιο εύπορους και φτάνει στο 11% στους πιο φτωχούς, ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ από 10,5% πάει στο 9%.
Σεριάτος: Δείχνει πού θα πάνε τα πράγματα
Ζητήσαμε από τον Άγγελο Σεριάτο, διευθυντή ερευνών της Prorata, το σχόλιό του για τα ευρήματα της δημοσκόπησης. Ο κ. Σεριάτος μάς είπε ότι το βασικό συμπέρασμα είναι ότι «όσοι πιο δύσκολα τα βγάζει πέρα κανείς τόσο πιο εύκολα επιλέγει τα λεγόμενα «αντισυστημικά» κόμματα. Αντιθέτως, όσο πιο καλά τα πάει, τόσο πιο πιθανό είναι να επιλέξει τη ΝΔ, το ΠΑΣΟΚ και τον ΣΥΡΙΖΑ».
Κατά τον κ. Σεριάτο, η έρευνα δείχνει οι κυβερνητικές πολιτικές ευνοούν ένα μικρό κομμάτι της κοινωνίας. Επίσης, παρατηρεί ότι είναι «προφανής η αδυναμία του ΣΥΡΙΖΑ και του ΠΑΣΟΚ να πείσουν τους πιο αδύναμους οικονομικά. Η καθίζηση της ΝΔ ευνοεί κατά κύριο λόγο την Ακροδεξιά. Είναι ενδεικτικό του προς τα πού θα κινηθούν τα πράγματα αν επιδεινωθεί η οικονομική κατάσταση»,
Πολιτικό σύστημα δύο ταχυτήτων;
Η αίσθηση των λαϊκών στρωμάτων ότι δεν εκπροσωπούνται από τα κυρίαρχα κόμματα, παρατηρείται παντού στην Ευρώπη. Αυτή η αίσθηση απορρέει τόσο από τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές που βαθαίνουν τις ανισότητες και παγιώνουν τη μαζική φτώχεια όσο και από το ότι η πολιτική έχει γίνει ένα σπορ των πλουσίων. Ο Φρανσουά Ντυπέ στον «Καιρό των θλιμμένων παθών» (μετάφραση Γιώργος Καράμπελας, εκδόσεις Πόλις) αναφέρει ότι στη Γαλλία το 1946 οι εργάτες και οι υπάλληλοι αποτελούσαν το 20% των βουλευτών ενώ το 2017 μόλις το 4,6%, ενώ αποτελούν το 50% του πληθυσμού.
Η αποξένωση από το πολιτικό σύστημα οδηγεί στην επιλογή κομμάτων που εμφανίζονται ότι είναι «εκτός του συστήματος» -αν και τις περισσότερες φορές δεν είναι. Στις πρόσφατες εκλογές στο Βρανδεμβούργο το 46% των εργατών ψήφισαν το ακροδεξιό και ρατσιστικό AfD. Από αυτή τη σκοπιά, η Ελλάδα φαίνεται να ακολουθεί τη διεθνή τάση.
Στην Ευρώπη αυτά τα «εκτός συστήματος» κόμματα συνήθως χαρακτηρίζονται «λαϊκίστικα», ανεξαρτήτως αν τοποθετούνται στα αριστερά ή τα δεξιά του πολιτικού φάσματος. Ωστόσο, στην ελληνική περίπτωση η παρουσία του ΚΚΕ δείχνει ότι η κατηγορία του «λαϊκισμού» μοιάζει ανεπαρκής αναλυτικά για ένα πολύ σύνθετο φαινόμενο. Το ΚΚΕ σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να χαρακτηριστεί «λαϊκίστικο» κόμμα.
Πρέπει να σημειώσουμε ότι αν για τη Νέα Δημοκρατία η υποχώρησή της στα λαϊκά στρώματα αποτελεί σοβαρό πρόβλημα, για το ΠΑΣΟΚ και το ΣΥΡΙΖΑ συνιστά παράγοντα καθήλωσής τους σε δεύτερο ρόλο στο πολιτικό σύστημα. Δεν μπορεί να υπάρξει ο περίφημος κεντροαριστερός πόλος αν δεν συσπειρώσει γύρω του τους πιο αδύναμους οικονομικά. Οι εύποροι έτσι κι αλλιώς εκφράζονται από τη Νέα Δημοκρατία.
Το επόμενο διάστημα θα διαπιστώσουμε αν θα ενισχυθούν οι τάσεις που καταγράφονται σήμερα. Αν αυτό συμβεί, τότε θα μπορούμε να μιλάμε για πολιτικό σύστημα δύο ταχυτήτων.