Του Ηλία Αντώνιου
Παραπλάνηση πολλών ώστε να πιστέψουν ψεύδη όπως «η περιοχή είναι ομοιογενώς αραβική και μουσουλμανική» ή ο διαρκώς δημοφιλής μύθος ότι «οι Άραβες είναι αυτόχθονες στο Λεβάντε». Ωστόσο, αυτές οι λανθασμένες αντιλήψεις δεν θα μπορούσαν να απέχουν περισσότερο από την αλήθεια. Στην πραγματικότητα, η Μέση Ανατολή είναι μια πολυεθνική, πολυθρησκευτική ταπετσαρία πολιτισμών και ανθρώπων που συχνά παραποιούνται στα μέσα ενημέρωσης. Μόνο στο Λεβάντε, υπάρχουν πολυάριθμες εθνοθρησκευτικές και εθνογλωσσικές ομάδες των οποίων η ύπαρξη προηγείται της άφιξης του αραβο-ισλαμικού πολιτισμού και ταυτότητας.
Μία από αυτές τις αυτόχθονες ομάδες που προηγήθηκαν της λατρείας του αραβισμού είναι οι “Ρουμ”, οι αυτόχθονες Ελληνορθόδοξοι και Μελκίτες – Έλληνες Χριστιανοί της Συρίας, του Λιβάνου, της Παλαιστίνης, του Ισραήλ, της Ιορδανίας και της νοτιοανατολικής Τουρκίας. Συχνά παρερμηνεύονται ως «Άραβες Χριστιανοί» λόγω του γεγονότος ότι μιλούν κατά κύριο λόγο την τοπική αραβική διάλεκτο, αλλά στην πραγματικότητα, είναι ελληνικής καταγωγής και υιοθέτησαν την αραβική γλώσσα ως μέσο επιβίωσης μετά από αιώνες ισλαμικής κατοχής και υποταγής (τζιμά).
Αυτό πιστοποιείται από τον εξέχοντα Έλληνα ιστορικό των αρχών του 20ου αιώνα Παύλο Καρολίδη, ο οποίος, στο βιβλίο του 1909 «On the Ethnic Ancestry of the Orthodox Christians of Syria and Palestine», αντικρούει ξεκάθαρα τους ισχυρισμούς ότι οι Ρουμ είναι αραβικής ή αραμαϊκής καταγωγής. Αντίθετα, ο Καρολίδης αποδεικνύει ότι αποτελούν ένα μείγμα αρχαίων Ελλήνων αποίκων, Ελλήνων της Ρωμαϊκής εποχής, Ελλήνων της Βυζαντινής εποχής και εξελληνισμένων Σημιτών.
Αν και ήταν πλήρως αραβόφωνοι από τον 12ο αιώνα δεν ταυτίστηκαν ποτέ με τους «Άραβες» μέχρι την άφιξη Δυτικών Ιεραποστόλων στην περιοχή τον 18ο και τον 19ο αιώνα. Ακόμη και τότε, όταν ο Γάλλος ιστορικός Alexander Synyet δημοσίευσε το έργο του «The Greek of the Ottoman Empire: A Statistical and Ethnographic Study» το 1878, οι Ρουμ συμπεριλήφθηκε ως εθνικοί Έλληνες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Μόνο όταν η Μόσχα άρχισε να αμφισβητεί την Κωνσταντινούπολη για υπεροχή έναντι του Ορθόδοξου κόσμου άρχισε, υπό τη ρωσική επιρροή, να προσδιορίζεται ως «Άραβες», με την υποστήριξη της Ρωσίας το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Αντιοχείας από Έλληνες εθνοτικούς σε φιλορώσους Άραβες εθνικιστές το 1899, καθώς και τη δημιουργία του «Αραβικού Ορθόδοξου Κινήματος» εντός του Ελληνορθόδοξου Πατριαρχείου της Ιερουσαλήμ.
Ως αποτέλεσμα, πολλοί Ρουμ άρχισαν να υιοθετούν και να υπερασπίζονται τον αραβικό εθνικισμό στην επιδίωξη της κοινωνικής ισότητας στο νέο μετα-οθωμανικό Λεβάντε-ένα αναγκαίο κακό δεδομένου ότι η Ελλάδα τους είχε εγκαταλείψει για διάφορους λόγους. Ωστόσο, μια μικρή μειοψηφία συνέχισε να διατηρεί μια εθνική ελληνική ταυτότητα, όπως ο ιστορικός και ιερέας Κωνσταντίνος Πασάς, ο οποίος, στο βιβλίο του «A Critical Research on the Origin and Language of the Melkite Romans», που δημοσιεύτηκε το 1900, περήφανα υποστήριξε ότι οι αραβόφωνοι Ρουμ είχαν ελληνική καταγωγή.
Αυτή η συχνά σιωπηλή μειονότητα των Ρουμ παρέμεινε άγνωστη στους περισσότερους μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 2000. Όταν, εν μέρει χάρη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, εμφανίστηκε ένα νέο κίνημα για την επανελλήνηση της Ρωμιοσύνης του Λεβάντε, της Εγγύς Ανατολής. Αυτό το κίνημα ξεκίνησε στον Λίβανο μέσω του βραχύβιου πολιτικού κόμματος που ονομάζεται «Levant Party» και αργότερα κέρδισε δυναμική μέσω σελίδων κοινωνικής δικτύωσης όπως «Rum Eagles», «Operation Antioch», «The Greek-Syrian Nation» και πιο πρόσφατα το “‘Greco-Levantines Worldwide”.
Πληθυσμιακή στατιστική & κατανομή Ρωμιοσύνης του Λεβάντε
Επίσημα, οι Ρουμ δεν αναγνωρίζονται ως εθνοτική ομάδα εντός ή εκτός του Λεβάντε. Αντίθετα, συχνά θεωρούνται απλώς μια αραβική θρησκευτική αίρεση. Αυτή η ατυχής εσφαλμένη αναγνώριση, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι πολλά καθεστώτα της Μέσης Ανατολής δεν πραγματοποιούν τακτικές απογραφές πληθυσμού, καθιστά δύσκολη την εκτίμηση του πληθυσμιακού μεγέθους τουςπου ζει στις προγονικές τους πατρίδες. Ωστόσο, χάρη στα εκκλησιαστικά αρχεία, πιστεύεται ότι ο συνολικός αριθμός τος παγκοσμίως είναι περίπου 4,3 εκατομμύρια. Η συντριπτική πλειονότητα ζει στη διασπορά, με περίπου 2,5 εκατομμύρια ανθρώπους να ζουν σε όλη τη Λατινική Αμερική και άλλα 450.000 να ζουν σε ολόκληρη τη Βόρεια Αμερική.
Στη Συρία, οι Ρουμ πιστεύεται ότι είναι περίπου 520.000 με 700.000 και συγκεντρώνεται κυρίως στη δυτική και νότια Συρία. Είναι η μεγαλύτερη χριστιανική κοινότητα της χώρας. Η συντριπτική πλειοψηφία είναι μέλη του Ελληνορθόδοξου Πατριαρχείου Αντιοχείας, με τους υπόλοιπους να ανήκουν στη Μελκιτική-Ελληνοκαθολική Εκκλησία. Οι Ρουμ-Σύροι έχουν μακρά παράδοση να συνδέονται με το καθεστώς του Μπάαθ και, ως εκ τούτου, βρέθηκαν στόχος πολλών ισλαμικών αντιπολιτευόμενων ομάδων που επιδιώκουν να ανατρέψουν το καθεστώς Άσαντ.
Ενώ στον Λίβανο οι Ρουμ αποτελούν περίπου το 13% του πληθυσμού της χώρας, περίπου 600.000 έως 700.000 πολίτες, με τους Έλληνες Ορθόδοξους να αποτελούν το 8% και τους Μελκίτες-Ελληνες Καθολικούς το 5% του πληθυσμού. Οι Λιβανέζοι Ρουμ είναι η δεύτερη μεγαλύτερη χριστιανική κοινότητα στη χώρα μετά τους Μαρωνίτες. Όσοι Ρουμ είναι Ελληνορθόδοξοι είναι μέλη του Ελληνορθόδοξου Πατριαρχείου Αντιοχείας. Σύμφωνα με τους όρους μιας άγραφης συμφωνίας γνωστής ως “Εθνικό Σύμφωνο”, ο Λίβανος είναι ένα πολυπολιτισμικό κράτος. Βάσει αυτής της συμφωνίας, οκτώ έδρες προορίζονται για Μελκίτες-Ελληνες Καθολικούς. Αντίθετα, επιφυλάσσονται 14 Έλληνες Ορθόδοξοι, καθώς και οι θέσεις του Αντιπροέδρου της Βουλής και του Αντιπροέδρου της Κυβέρνησης.
Στο νότιο Λεβάντε, η συντριπτική πλειονότητα του Ρουμ ζει στην Ιορδανία, η οποία πιστεύεται ότι έχει περίπου 120.000 έως 300.000 Χριστιανούς Ρουμ που κατοικούν εντός των συνόρων του Βασιλείου. Εδώ, η ελληνορθόδοξη κοινότητα είναι μέλη του Ελληνορθόδοξου Πατριαρχείου Ιεροσολύμων. Οι Ρουμ-Ιορδανοί είναι η μεγαλύτερη χριστιανική κοινότητα στη χώρα. Στην Ιορδανία, οι Χριστιανοί έχουν γενικά 9 από τις 130 έδρες του ιορδανικού κοινοβουλίου. Οι Χριστιανοί είναι συχνά γνωστό ότι κατέχουν σημαντικά υπουργικά χαρτοφυλάκια και υψηλές θέσεις σε στρατό και γραφειοκρατία.
Το Ισραήλ είναι η επόμενη χώρα με την υψηλότερη συγκέντρωση Ρουμ στο νότιο Λεβάντε. Οι χριστιανοί Ρουμ αποτελούν το 90% του συνολικού χριστιανικού πληθυσμού της χώρας. Η συντριπτική πλειοψηφία είναι μελκίτες-Έλληνες Καθολικοί Χριστιανοί, που αποτελούν το 60% του χριστιανικού πληθυσμού. Ακολουθούν οι Έλληνες Ορθόδοξοι Χριστιανοί, που αποτελούν περίπου το 30%. Όσοι είναι Ελληνορθόδοξοι είναι μέλη του Ελληνορθόδοξου Πατριαρχείου Ιεροσολύμων. Συνολικά, πιστεύεται ότι υπάρχουν περίπου 120.000 Ρουμ που ζουν στη χώρα.
Στην Παλαιστίνη οι Ρουμ είναι η μεγαλύτερη χριστιανική κοινότητα, με 48.000 και 120.000 μέλη, που ζουν σε εδάφη που διοικούνται από τους Παλαιστίνιους. Η συντριπτική πλειοψηφία είναι μέλη του Ελληνορθόδοξου Πατριαρχείου Ιεροσολύμων. Περίπου 18.000 Ρουμ υπολογίζεται ότι ζουν στην Τουρκία, συγκεντρωμένοι στην επαρχία Χατάι και την Κωνσταντινούπολη, είναι μέλη του Ελληνορθόδοξου Πατριαρχείου Αντιοχείας.
Η αναβίωση της Ρωμιοσύνης του Λεβάντε
Αν και η συντριπτική πλειοψηφία των Ρουμ χει κατηχηθεί να αυτοπροσδιορίζεται ως «Άραβες». Υπάρχουν πολιτιστικοί σύλλογοι και κινήματα που προσπαθούν να αναβιώσουν την εθνοτική ταυτότητα των Ρωμιών της Ανατολής, όπως η Romaian Cultural Society και η Lebanon and the Levantine Greek Association με έδρα τη Σουηδία. Η ύπαρξη αυτών των οργανισμών θα πρέπει να είναι ένα κάλεσμα αφύπνισης για την Ελλάδα και την Κύπρο και να θεωρηθεί ως ευκαιρία ανάπτυξης περαιτέρω διπλωματικής και πολιτιστικής επιρροής στην ανατολική Μεσόγειο.
Το ελληνικό και το κυπριακό Υπουργείο Εξωτερικών θα πρέπει να αναγνωρίσουν τους Ρουμ ως γηγενή ελληνική μειονότητα στο Λεβάντε και να επιδιώξουν να διαδραματίσουν πιο ενεργό ρόλο στη γεωπολιτική της περιοχής ως εταίροι για την ειρήνη και τη σταθερότητα.
Η Ελλάδα και η Κύπρος θα πρέπει να υποστηρίξουν και να βοηθήσουν στο άνοιγμα σχολείων ελληνικής γλώσσας που θα προάγουν την ελληνιστική και βυζαντινή κληρονομιά της περιοχής ή τουλάχιστον θα πείσουν τα Ελληνορθόδοξα Πατριαρχεία Αντιοχείας και Ιερουσαλήμ να προσφέρουν μαθήματα ελληνικής γλώσσας σε όλα τα εκπαιδευτικά τους ιδρύματα. Η Ελλάδα, συγκεκριμένα, θα πρέπει να υιοθετήσει μια «Πολιτική Ρουμ» στην Τουρκία και να επεκτείνει την αναγνώριση του Ρουμ της Αντιόχειας στη Χατάι και την Κωνσταντινούπολη ως μέρος της επίσημης ελληνικής μειονότητας και να πιέσει για την ίδρυση ελληνικών μειονοτικών σχολείων στην τουρκική επαρχία Χατάι.
Η Ελλάδα και η Κύπρος δεν έχουν πλέον την πολυτέλεια να παραβλέψουν τη Μέση Ανατολή ή τη Βόρεια Αφρική. Ο συνεχιζόμενος συριακός εμφύλιος πόλεμος, η μεταναστευτική κρίση και οι διευρυνόμενες νεο-οθωμανικές φιλοδοξίες της Τουρκίας υπογραμμίζουν την ανάγκη για Ελλάδα και Κύπρο να παρακολουθούν στενά τα γεγονότα στην ανατολική Μεσόγειο.
Καθώς αυτές οι χώρες ενισχύουν τη διπλωματική τους επιρροή και ενισχύουν τις περιφερειακές τους θέσεις ως δημοκρατικές και σταθερές εναλλακτικές λύσεις στην ολοένα και πιο αυταρχική και ισλαμοφασιστική Τουρκία, θα πρέπει επίσης να επικεντρωθούν στην καλλιέργεια ήπιας ισχύος στην περιοχή. Ακριβώς όπως η Τουρκία υποστηρίζει περιφερειακούς παράγοντες όπως η Χαμάς, η Μουσουλμανική Αδελφότητα, διάφορες ισλαμικές πολιτοφυλακές και τοπικές τουρκμενικές κοινότητες, η Ελλάδα και η Κύπρος πρέπει επίσης να σφυρηλατήσουν συμμαχίες με διαφορετικούς περιφερειακούς παράγοντες. Ένας από αυτούς τους δρώντες θα πρέπει να είναι οι γηγενείς κοινότητες Ρουμ του Λεβάντε.
