Μανώλης Κοττάκης
Το σχέδιο πράγματι υπονομεύτηκε από τη στιγμή που ο τότε πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής έχασε τη λαϊκή στήριξη μετά τη σκευωρία του Βατοπαιδίου, η οποία, όπως αποδεικνύω με έγγραφα στο τελευταίο βιβλίο μου, ήταν στην ουσία διεθνής συνωμοσία. ∆υτικός διπλωμάτης επισκέφθηκε το Άγιον Όρος και οργάνωσε την αποσταθεροποίηση της κυβέρνησης. Η ιστορική ευκαιρία για την Ελλάδα να καταστεί ενεργειακός κόμβος για όλη την Ευρώπη, να μην κινδυνεύσει ποτέ από Μνημόνια ως χώρα διέλευσης φυσικού αερίου, να θωρακίσει τα εθνικά της συμφέροντα χάθηκε οριστικώς. Και σφραγίζεται από τις εξελίξεις στη Συρία.
Οι επόμενες κυβερνήσεις, με πρώτη του Γιώργου Παπανδρέου, επένδυσαν με προθυμία στο αμερικανικό σχέδιο για τον EastMed, το μεγαλεπήβολο σχέδιο μεταφοράς φυσικού αερίου μέσω Ισραήλ – Κύπρου και Ελλάδος στην Ευρώπη.
Ζήτημα αντίληψης
Στο βιβλίο μου διατυπώνω την εκτίμηση ότι και το σχέδιο αυτό θα εγκαταλειφθεί, γιατί θα αποχωρήσουν οι Αμερικανοί (συνέβη), αλλά και ότι θα έρθει η ώρα της πληρωμής του λογαριασμού για τον στρατηγικό ζωτικό χώρο που αφήσαμε στην Τουρκία στα Βαλκάνια και στη Μέση Ανατολή. Αυτή είναι και η θηριώδης διαφορά αντίληψης που μας χωρίζει από τον Κυριάκο Μητσοτάκη. Πέντε χρόνια τώρα δεν συγκρότησε κανένα γεωπολιτικό ελληνικό σχέδιο ικανοποίησης των μακροχρόνιων ελληνικών συμφερόντων στην περιοχή. Απλώς ενσωμάτωσε την ελληνική εξωτερική πολιτική στη διαρκώς μεταβαλλόμενη πολιτική των συμμάχων.
Στο σημείωμα που ακολουθεί του Chatmam House και αναδημοσίευσε χθες το εξαιρετικό συνδρομητικό KREPORT, στο οποίο αποκαλύπτεται πώς η Τουρκία με μέθοδο και υπομονή αξιοποίησε τον ζωτικό χώρο που της άφησε η Ελλάδα μετά την εγκατάλειψη του αγωγού South Stream (που ήταν πραγματικά η μεγάλη ιδέα του 21ου αιώνα), περιγράφεται συνολικά η στρατηγική ήττα μας. Η ήττα των ηγεσιών, των ελίτ αλλά και του λαού που εύκολα διασπάται, επειδή δεν έχει υπομονή για μακροχρόνιες προσπάθειες, ενώ άλλοι έχουν. ∆ιαβάστε τι συνέβη πρόσφατα στην Κωνσταντινούπολη με τη σύνοδο των χωρών ενέργειας, διαβάστε πώς το δυτικό φυσικό αέριο θα μεταφέρεται στην Ευρώπη μέσω Συρίας και Τουρκίας, διαβάστε για το συροτουρκικό μνημόνιο και τον νέο αγωγό και μετά αναζητήστε ευθύνες, παρακαλώ, σ’ αυτούς που καθηλώνουν την πατρίδα μας στον ρόλο υπαλλήλου του διεθνούς παράγοντα και όχι πρωταγωνιστή και ισότιμου συνομιλητή.
Το κείμενο έχει τον τίτλο «Οι φιλοδοξίες της Τουρκίας να γίνει ενεργειακός κόμβος έχουν νέα δυναμική μετά την πτώση του Άσαντ» και έχει ως εξής: Η αιφνίδια κατάρρευση της 54χρονης δυναστείας Άσαντ στη Συρία δημιουργεί πιθανότητες για μια νέα περιφερειακή τάξη πραγμάτων. (…)
∆ιπλωματικά, η Άγκυρα θα μπορούσε να αξιοποιήσει την υποστήριξή της στους Σύρους αντάρτες για να διαπραγματευτεί ευνοϊκές αμυντικές συμφωνίες με τη νέα κυβέρνηση στη ∆αμασκό, πιθανώς αναπαράγοντας παρόμοιες συμφωνίες που έχει με το Αζερμπαϊτζάν, το Κατάρ, τη Σομαλία και τη Λιβύη. Τέτοιες ρυθμίσεις θα διεύρυναν σημαντικά το στρατηγικό βάθος της Τουρκίας στην ανατολική Μεσόγειο.
Η οριοθέτηση των θαλάσσιων ορίων παρουσιάζει ακόμα μία κρίσιμη ευκαιρία. Μια νέα συριακή κυβέρνηση μπορεί να είναι πιο δεκτική στην αναγνώριση των διεκδικήσεων της τουρκικής Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) στην ανατολική Μεσόγειο, ενισχύοντας τη θέση της Άγκυρας στις συνεχιζόμενες διαφορές με την Ελλάδα και την Κύπρο. Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει τόσο τις τουρκικές αξιώσεις όσο και αυτές της Τουρκικής ∆ημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου, ένα de facto κράτος που αναγνωρίζεται μόνο από την Άγκυρα.
Aνατολική Μεσόγειος
Αυτές οι ευκαιρίες προέκυψαν σε μια περίοδο που η Άγκυρα κάνει μια νέα προσπάθεια για να καθιερώσει την Τουρκία ως τον κορυφαίο ενεργειακό κόμβο της περιοχής. Οι αναζωογονημένες τουρκικές φιλοδοξίες αποκαλύφθηκαν πλήρως τον περασμένο μήνα, σε μια μεγάλη σύνοδο κορυφής για την ενέργεια, στην Κωνσταντινούπολη. Τούρκοι αξιωματούχοι φιλοξένησαν υπουργούς από βασικούς παραγωγούς φυσικού αερίου, όπως το Αζερμπαϊτζάν, η Λιβύη και το Ουζμπεκιστάν, μαζί με εκπροσώπους από χώρες διέλευσης όπως η Γεωργία και εισαγωγείς από την ανατολική Ευρώπη. Το όραμα της Άγκυρας είναι ότι η Τουρκία θα χρησιμεύσει ως το βασικό σημείο διέλευσης μεταξύ των παραγωγών φυσικού αερίου στα ανατολικά και νότια της και των αγορών στα δυτικά της.
Η υπάρχουσα ενεργειακή υποδομή της παρέχει μια καλή βάση για αυτές τις φιλοδοξίες. Ο αγωγός φυσικού αερίου Trans-Anatolian, ο οποίος αποτελεί μέρος του Νότιου ∆ιαδρόμου Φυσικού Αερίου από το Αζερμπαϊτζάν στην Ευρώπη, καταδεικνύει ήδη την καταλληλότητα της Τουρκίας ως χώρα διέλευσης. Η χώρα διαθέτει επίσης επτά αγωγούς φυσικού αερίου, πέντε τερματικούς σταθμούς LNG, τρεις πλωτές μονάδες αποθήκευσης και δύο υπόγειες εγκαταστάσεις αποθήκευσης, καθώς και σημαντική πλεονάζουσα ικανότητα εισαγωγής που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για εμπορικές συναλλαγές.
Η δυνατότητα για ένα νέο, σταθερό συριακό κράτος προσφέρει στην Τουρκία μια ευκαιρία να αξιοποιήσει αυτό το δυναμικό. Με τη δημιουργία ενός αγωγού φυσικού αερίου στα δυτικά της Συρίας και τη σύνδεση με το υπάρχον δίκτυο Arab Gas Pipeline (συνδέει τη Συρία, την Ιορδανία και την Αίγυπτο), η Τουρκία θα μπορούσε να προσφέρει στους περιφερειακούς παραγωγούς φυσικού αερίου, όπως το Ισραήλ και η Αίγυπτος, μια εμπορικά πιο βιώσιμη διαδρομή προς τις ευρωπαϊκές αγορές απ’ ό,τι η τρέχουσα εναλλακτική λύση με LNG (υγροποιημένο φυσικό αέριο).
Αυτό θα αμφισβητούσε ουσιαστικά το Φόρουμ Αερίου της ανατολικής Μεσογείου (EMGF), μια συμμαχία που περιλαμβάνει την Αίγυπτο, το Ισραήλ, την Ελλάδα, την Κύπρο, την Παλαιστίνη, την Ιορδανία, την Ιταλία και τη Γαλλία.
Το κορυφαίο έργο EastMed Pipeline του EMGF έχει προβλήματα τεχνικής και οικονομικής βιωσιμότητας και ο προτεινόμενος αγωγός βαθέων υδάτων μήκους 1.900 χιλιομέτρων που θα συνδέει το Ισραήλ και την Κύπρο με την Ελλάδα σημειώνει μικρή πρόοδο. Ο αγωγός δέχτηκε επίσης ένα σημαντικό πλήγμα όταν οι ΗΠΑ απέσυραν την υποστήριξή τους το 2022.
Μια χερσαία διαδρομή μέσω της Συρίας προς την υπάρχουσα υποδομή της Τουρκίας θα παρείχε μια συντομότερη, τεχνικά απλούστερη και πιο οικονομική εναλλακτική λύση. Αυτό θα μπορούσε επίσης να αποτελέσει μια μελλοντική ευκαιρία για τον Λίβανο, ο οποίος άρχισε πρόσφατα εργασίες υπεράκτιας εξερεύνησης και δεν διαθέτει δική του υποδομή εξαγωγών. Ο Λίβανος δεν είναι μέλος του EMGF και θα μπορούσε να βρει την τουρκική διαδρομή ιδιαίτερα ελκυστική εάν οι προσπάθειές του για εξερεύνηση αερίου αποδειχθούν επιτυχείς.
Επιπλέον, η σταθερότητα στη Συρία θα μπορούσε να επιτρέψει την αναβίωση του αδρανούς σχεδίου κατασκευής αγωγού για τη σύνδεση των κοιτασμάτων φυσικού αερίου του Κατάρ με την Τουρκία μέσω της Σαουδικής Αραβίας, της Ιορδανίας και της Συρίας.
Μετά ταύτα το ερώτημα εγείρεται αυτοδικαίως αρκετά. Μήπως πρέπει κάποιοι να ζητήσουν συγγνώμη από τον Κώστα Καραμανλή; Η σωστή πλευρά της Ιστορίας έχασε. Στη ζωή χρειάζεται καμιά φορά να αναλαμβάνεις το ρίσκο τού να είσαι το αουτσάιντερ. Και ο Καραμανλής το ανέλαβε. Αλλά η χώρα δεν τον κατάλαβε.