Το παράδειγμα που επιλέχθηκε για να διδαχθεί η στενότητα στους μαθητές της Γ Γυμνασίου στα Οικονομικά έφερε αντιδράσεις.
Αντιδράσεις και αρνητικά σχόλια έχουν ξεσπάσει τις τελευταίες ώρες με φόντο τις αναφορές και τα παραδείγματα που υπάρχουν στην σελίδα 11 του σχολικού βιβλίου του μαθήματος των Οικονομικών που φέτος διδάσκεται για πρώτη φορά στην Γ Γυμνασίου.
Θέμα του κειμένου είναι η «στενότητα» στο πλαίσιο της ανάδειξης του Θεμελιώδους Οικονομικού Προβλήματος και κάπου εκεί αρχίζει το λάθος καθώς η τεκμηρίωσή του είναι αρκούντως ατυχής. Αντί να παρουσιάζει με σαφήνεια την οικονομική έννοια της περιορισμένης διαθεσιμότητας πόρων που είναι και το ζητούμενο δημιουργεί μια προσβλητική και ακατάλληλη σύγκριση μεταξύ ανθρώπων που βιώνουν πραγματική ανέχεια και πολυεκατομμυριούχων με υπερπλεονάζουσες επιλογές.
Το επίμαχο απόσπασμα
Όλοι θέλουν χρόνο για να απολαύσουν αθλητικά παιγνίδια, να διαβάσουν βιβλία και περιοδικά, να παρακολουθήσουν ταινίες, να ακούσουν μουσική, να συναντηθούν με τους φίλους τους, να ταξιδέψουν και να ασχοληθούν με διάφορες άλλες δραστηριότητες που θεωρούν χρήσιμες και τους ευχαριστούν.
Το τι μπορεί ο καθένας να πετύχει είναι περιορισμένο από τον χρόνο, από το εισόδημά του και από τις τιμές που θα πληρώσει. Αυτά που θα επιτύχουμε ως κοινωνία εξαρτώνται από τους συντελεστές παραγωγής (εργασία, πρώτες ύλες, κεφάλαιο και φυσικοί πόροι), οι οποίοι είναι περιορισμένοι τόσο σε ποσότητα, όσο και σε χρήση και μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο για ένα συγκεκριμένο σκοπό ανά πάσα στιγμή. Με περιορισμένους συντελεστές παραγωγής, περιορισμένη θα είναι και η παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών και κατά συνέπεια περιορισμένη θα είναι η ικανοποίηση των αναγκών των ανθρώπων. Σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να αυξηθεί η παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών σε τέτοιο βαθμό, ώστε να ικανοποιηθούν πλήρως όλες οι ανάγκες των ανθρώπων.
Η ανεπάρκεια των συντελεστών παραγωγής και κατ’ επέκταση των αγαθών και υπηρεσιών λέγεται Στενότητα. Τόσο οι φτωχοί όσο και οι πλούσιοι αντιμετωπίζουν στενότητα. Οικογένειες και με τους δύο γονείς άνεργους για μεγάλο χρονικό διάστημα, στερούνται βασικών αγαθών όπως τροφής, ρουχισμού, συνεχούς παροχής ηλεκρικού ρεύματος κ.λπ. διότι οι γονείς δεν έχουν τα απαιτούμενα χρήματα για να τα εξασφαλίσουν. Ακόμα, όμως και πολυεκατομμυριούχοι δεν μπορούν να ικανοποιήσουν όλες τους τις ανάγκες. Ο πολυεκατομμυριούχος ποδοσφαιριστής θέλει να περάσει το Σαββατοκύριακό του παίζοντας ποδόσφαιρο και γυρίζοντας διαφημιστικό φιλμάκι, αλλά δεν μπορεί να κάνει και τα δύο ταυτόχρονα.
Ως κοινωνία ζητούμε καλύτερο σχέδιο υγείας, καλύτερη εκπαίδευση, καθαρότερο περιβάλλον, καλύτερες ευκαιρίες και συνθήκες εργασίας κ.λπ. Για να γίνουν όλα αυτά ο άνθρωπος χρειάζεται να κάνει επιλογές, γιατί στενότητα υπάρχει παντού. Ο λόγος ύπαρξης της στενότητας είναι οι απεριόριστες κοινωνικές ανάγκες ή ανάγκες πολιτισμού (wants) των ανθρώπων σε σχέση με τους περιορισμένους διαθέσιμους παραγωγικούς πόρους (φύση, εργασία, κεφάλαιο). Το πρόβλημα της στενότητας αποτελεί ουσιαστικά το Θεμελιώδες ή Βασικό Οικονομικό Πρόβλημα.
Από πότε η ανέχεια είναι συγκρίσιμη με τα «προβλήματα πολυτέλειας» των πλουσίων;
Η αναφορά σε οικογένειες που παλεύουν με την ανέχεια και η αντίστοιχη σύγκριση με τον «πολυεκατομμυριούχο ποδοσφαιριστή» που δεν μπορεί να παίξει ποδόσφαιρο και να γυρίσει διαφημιστικό φιλμάκι ταυτόχρονα, υποβαθμίζει την πραγματικότητα και δίνει μια λανθασμένη εικόνα για την ουσία των πραγμάτων. Το παράδειγμα που προβάλλεται πέρα του ότι είναι καταφανώς άστοχο, είναι και μια προσβολή για την εν γένει πραγματικότητα που βιώνουν οικογένειες που μαστίζονται από την ανέχεια και παλεύουν με νύχια και με δόντια να βγάλουν με αξιοπρέπεια τις υποχρεώσεις του μήνα. Η έννοια της στενότητας αφορά τους περιορισμένους πόρους και πώς αυτοί κατανέμονται για την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών. Δεν σχετίζεται με την «αδυναμία» κάποιου να κάνει ό,τι του αρέσει παρότι έχει πλούτο όπως ατυχέστατα αναδεικνύει το σχολικό απόσπασμα.
Αντί να επιλεχθεί ένα παράδειγμα που εξηγεί με σαφήνεια ότι η ουσία του οικονομικού προβλήματος είναι ότι ανεξάρτητα από το πόσα χρήματα διαθέτει κάποιος, δεν μπορεί να ικανοποιήσει όλες του τις ανάγκες, επειδή οι πόροι για την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών είναι περιορισμένοι επιλέγεται λανθασμένα ένα παράδειγμα που συνδέεται με έλλειψη χρόνου ασύνδετα με την ουσία της οικονομικής στενότητας. Μάλιστα το άστοχο του παραδείγματος καταδεικνύει το ίδιο το κείμενο.
«Να μάθουν τα παιδιά από νωρίς πως στον καπιταλισμό όλοι υποφέρουμε… άλλοι από πείνα, άλλοι από υπερβολικές επιλογές»
Τα σχόλια έχουν αρχίσει να «πυκνώνουν» στα social media αποδοκιμάζοντας τόσο το παράδειγμα όσο και την φιλοσοφία που προβάλλεται στους μαθητές. Χαρακτηριστική η ανάρτηση της εκπαιδευτικού - Φυσικού Τίνας Νάντσου που σχολιάζει «Μα είναι δυνατόν; Η στενότητα χτυπά χωρίς έλεος!
Από τη μάνα που κόβει το φαγητό στα τρία, μέχρι τον πολυεκατομμυριούχο ποδοσφαιριστή που δεν προλαβαίνει να γυρίσει και διαφήμιση και να παίξει μπαλίτσα το ίδιο ΣΚ. Πραγματικά, πώς αντέχουν τόση πίεση οι άνθρωποι αυτοί; Προτείνω να στείλουμε είδη πρώτης ανάγκης: Porche, Ferrari (ΟΠΕΚΕΠΕ) και λίγο χρόνο παραπάνω στο ρολόι. Να μάθουν τα παιδιά από νωρίς πως στον καπιταλισμό όλοι υποφέρουμε… άλλοι από πείνα, άλλοι από υπερβολικές επιλογές.
ΥΓ. Όταν οι αποφάσεις για την παιδεία παίρνονται στο πόδι επειδή ο ΠΘ αποφάσισε να διδάσκονται Οικονομικά στα σχολεία, και τρέχεις να βρεις βιβλία και να τα επιμεληθείς με την ίδια ταχύτητα που τρέχεις για καφέ, ε, κάτι θα ξεφύγει. Πώς νιώθει άραγε ένα παιδί που οι γονείς του είναι άνεργοι και παλεύουν καθημερινά να σταθούν όρθιοι; Πώς νιώθει όταν βλέπει την οικογένειά του να περιγράφεται σαν χαμένη υπόθεση, χωρίς καμία ελπίδα ή αξιοπρέπεια; Η γενίκευση αυτή δεν είναι απλώς λανθασμένη – είναι προσβλητική. Μετά φταίνε τα παιδιά που δεν αγαπούν τα σχολικά βιβλία. Τουλάχιστον, με αυτό το βιβλίο θα γελάσουν όλοι στα σχολεία – κάτι είναι κι αυτό! Και ίσως, για να βρουν και άλλα «διαμαντάκια», να το διαβάσουν λίγο παραπάνω πριν το στείλουν στην ανακύκλωση όπως όλα τα σχολικά βιβλία.»
Είναι το ίδιο να μην έχεις να φας και να σου κόβουν το ρεύμα και το ίδιο να μην έχεις τον χρόνο να κάνεις όλα όσα επιθυμείς παρότι έχεις τα χρήματα;