Η ευρωζώνη έγινε ένας
ετοιμόρροπος πύργος της Βαβέλ. Η κρίση κρατικού χρέους και το υψηλό
κοινωνικό κόστος της λιτότητας έχουν εξασθενήσει σοβαρά τα θεμέλια του
ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Το αν αυτή η παραπαίουσα κατασκευή,
που..
σχεδιάστηκε να συγκρατεί τη διαφορετικότητα μέσα από την ανάγκη για
ένα κοινό νόμισμα, τελικά θα καταρρεύσει και θα πέσει, ή θα κατορθώσει
να παραμείνει όρθια, θα εξαρτηθεί από το αν θα καταστεί δυνατό να
επαναθεμελιωθεί η ευρωπαϊκή ιδέα με όρους του 21ου αιώνα.
Το σχέδιο της ευρωπαϊκής ενοποίησης γεννήθηκε μέσα από το φόβο του πολέμου, που κατέστρεψε την Ευρώπη δύο φορές μέσα στον 20ο
αιώνα, αλλά και μέσα από την υπόσχεση για ευημερία. Ακριβώς εξαιτίας
της σταδιακής ενοποίησης των προηγούμενων λίγων δεκαετιών, ο πόλεμος δεν
φαίνεται να είναι πια κίνδυνος – όμως έτσι έχει χάθηκε και η επιτακτική
αναγκαιότητα της περαιτέρω ενοποίησης. Από την άλλη, αφού η σημερινή κατάσταση δείχνει ότι περισσότερη ενοποίηση σημαίνει περισσότερος πόνος παρά κέρδος,
τότε «η χαμένη νέα γενιά» που αντιμετωπίζει ένα μέλλον ανεργίας δε θα
ήταν απόλυτα δικαιολογημένη να αναρωτηθεί «γιατί να θέλω περισσότερη
Ευρώπη»?
Σε μία πρόσφατη συνάντηση που οργανώθηκε
από το Ινστιτούτο Berggruen στο Παρίσι, ο Γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ
έκανε έκκληση να αναπτυχθεί μία νέα περιγραφή της ευρωπαϊκής ιδέας που
θα ενθουσιάσει τη σημερινή «μετά την κρίση» γενιά, όπως η «μεταπολεμική»
περιγραφή ενθουσίασε τη γενιά που ίδρυσε την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο Ζακ
Αταλί, ο πρώην κορυφαίος σύμβουλος του Μιτεράν και μέντορας του Ολάντ,
είπε σε φοιτητές του Πανεπιστημίου Sciences Po, όπου και διεξήχθη η
συνάντηση: «Η σημερινή νεολαία έχει μπροστά της τρεις
επιλογές, αν τελικά δεν επιλυθεί το θέμα της ευρωκρίσης: είτε να φύγει
από την Ευρώπη, είτε να παραμείνει στην Ευρώπη χωρίς καμία ελπίδα, είτε
να ασχοληθεί με την πολιτική και να ξεκινήσει επανάσταση.»
Όπως δείχνει το σχόλιο του Αταλί, η
απελπισία των σημερινών νέων καταστρέφει την πίστη τους στην υπόσχεση
της Ευρώπης, όπως άλλωστε είδαμε και από την επιτυχία του αριστερού
λαϊκιστή μπλόγκερ και κωμικού Μπέπε Γκρίλο στην Ιταλία. Από την άλλη,
αναπτύσσονται ακροδεξιά κινήματα σε ολόκληρη την Ευρώπη, από τους
Αληθινούς Φιλανδούς μέχρι τη νέο-φασιστική Χρυσή Αυγή στην Ελλάδα, που
λαχταρούν τις παλιές μέρες πριν από την παγκοσμιοποίηση, την ενσωμάτωση
των Μουσουλμάνων, τους γάμους των ομοφυλόφιλων και το Σύμφωνο
Σταθερότητας και Ανάπτυξης.
Ο μεγαλύτερος κίνδυνος όμως είναι ότι
αυτή η απελπισία και η αποξένωση που θα προκαλέσει η αποτυχία της
Ευρώπης στο να εξασφαλίσει κάποιο μέλλον για την επόμενη γενιά θα
συνδεθεί με την οπισθοδρομική ματιά της αντιδραστικής δεξιάς σε μία
μεγάλη αντι-ευρωπαϊκή έκρηξη. Αυτό τελικά θα είναι και η απόλυτη
καταστροφή του σχεδίου της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, οι
φιλοευρωπαϊστές χρειάζεται να λάβουν σοβαρά υπόψη τους την ανθρώπινη
ιδιότητα που είχε πλήρως καταλάβει κάποτε ο Σάρλ ντε Γκωλ: Η ταυτότητα έχει τις ρίζες της στο έθνος – το οποίο σημαίνει να ανήκεις σε έναν μοναδικό τρόπο ζωής. Είναι αυτό που περιέγραψε ο Γερμανός Johann Gottfried Herder με τον όρο “volksgeist“.
Το να κρύβεται αυτή η αλήθεια πίσω από ένα νόμισμα που το
διαχειρίζονται (ή το κακοδιαχειρίζονται) απόμακροι γραφειοκράτες με
λειτουργικά αρκτικόληκτα προσωνύμια υπηρεσιών στις Βρυξέλλες, το μόνο
που επιτυγχάνει είναι να συγκαλύπτει αυτήν την πραγματικότητα και όχι
φυσικά να την ελαχιστοποιεί.
Αν τελικά η γνωστή «κάποια ιδέα για τη
Γαλλία» του Ντε Γκωλ και η ισοδύναμή της στα άλλα έθνη δεν
αντικατασταθεί με «κάποια ιδέα για την Ευρώπη», τότε το όλο πράγμα θα
αποσυντεθεί στα θραύσματα ενός κάποτε πολύ ζωντανού ονείρου.
Η πρόκληση για τους
φιλοευρωπαϊστές δεν είναι να αποβάλλουν το εθνικό αίσθημα από τις χώρες
τους, αλλά να ψάξουν το πώς θα ενδυναμώσουν μία κοινή ταυτότητα που θα
αφήνει επαρκή χώρο στη διαφορετικότητα, ενώ ταυτόχρονα θα εξασφαλίζει
τις ευκαιρίες και την ασφάλεια που θα παρέχει μία ισχυρή, αλλά
περιορισμένης έκτασης ευρωπαϊκή κυβέρνηση.
Στη συνάντηση του Ινστιτούτο Berggruen
στο Παρίσι, οι φοιτητές της Sciences Po, του LSE και του Hertie School
of Governance του Βερολίνου πρότειναν μία περιγραφή για την «μετά την
κρίση» γενιά που θα στηρίζεται «στην ελευθερία και στην αλληλεγγύη». Η ευρωπαϊκή ταυτότητα για τη γενιά τους, όπως ισχυρίστηκαν, θα έπρεπε να συνδεθεί με τη θεμελιώδη ιδέα του ευρωπαϊκού πολιτισμού
– δηλ., την καθολικότητα της αιτίας και την ελευθερία του ατόμου – σε
συνδυασμό με ένα κοινωνικό μοντέλο που δε θα επιτρέπει στους συμπολίτες
μας να καταστρέφονται την ώρα που η Ευρώπη αντιμετωπίζει τους
ανταγωνιστικούς ανέμους της παγκοσμιοποίησης.
Μένει να δούμε αν μία τέτοια περιγραφή
είναι αρκετά πειστική. Πολλοί είναι αυτοί που φοβούνται ότι οι
ευρωεκλογές του 2014 θα γίνουν η πλατφόρμα που θα δώσει πλήρη φωνή στους
εθνικιστές και στους λαϊκιστές του αντι-ευρωπαϊκού μετώπου. Όμως ένα
γεγονός σαν κι αυτό θα έπρεπε να είναι καλοδεχούμενο, όχι να φοβίζει,
αφού θα σφυρηλατήσει έναν ισχυρό επαναπροσδιορισμό της φιλοευρωπαϊκής
ταυτότητας μπροστά στον κίνδυνο της υπαρξιακής πρόκλησης.
Όταν η Αλ-Κάιντα χτύπησε του Δίδυμους
Πύργους στη Νέα Υόρκη το 2001, ο Σάμιουελ Χάντινγκτον, δηλαδή ο
θεωρητικός του Χάρβαρντ που έγραψε τη «Σύγκρουση των Πολιτισμών»,
ισχυρίστηκε ότι οι επιθέσεις αυτές «έδωσαν ξανά στη Δύση την κοινή της
ταυτότητα». Η ίδια δυναμική θα λάβει χώρα και στην περίπτωση που η
ευρωπαϊκή ιδέα βρεθεί μπροστά σε μία πλήρη πρόκληση το 2014.
Το αν η «κάποια ιδέα για την
Ευρώπη» θα θριαμβεύσει, ή όχι, θα καθοριστεί από το πόσο γρήγορα και
αποτελεσματικά οι σημερινοί Ευρωπαίοι ηγέτες και οι φορείς θα
αναχαιτίσουν την τρέχουσα κρίση. Η ανακοίνωση στο Παρίσι μίας
ενορχηστρωμένης επίθεσης ενάντια στην ανεργία των νέων από τις
κυβερνήσεις της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Ισπανίας και της Ιταλίας,
είναι ένα ευοίωνο ξεκίνημα.
Αυτό που μετράει τώρα είναι το αν θα
δώσουν ελπίδα μέσα από ισχυρές δράσεις και όχι με κούφιες υποσχέσεις,
από σήμερα μέχρι τις ευρωεκλογές του 2014. Το μέλλον της Ευρώπης
βρίσκεται στα χέρια τους.
Μετάφραση RYaN
http://papaioannou-giannis.net