Κωνσταντίνος Λερούνης*
Αν και παραμένω πολιτικά ανένταχτος—και όποιος ερμηνεύσει το παρόν ως δήλωση των ..
προσωπικών μου πολιτικών πεποιθήσεων είναι μάλλον ανερμάτιστος—το κείμενο του κου Χρυσόγελου χρήζει άμεσης απάντησης, όχι για τα όποια τυχόν ερμηνευτικά ολισθήματα υπάρχουν, αλλά κυρίως για τον τρόπο με τον οποίο φαίνεται αγνοεί συγκεκριμένες παραμέτρους της ιστορικής ανέλιξης της δεξιάς ή/και συντηρητικής παράταξης. Επιπροσθέτως των ιστορικών ζητημάτων, σημαντική είναι η έλλειψη εξέτασης και μη-ένταξης στην προβληματική του εκείνης της μερίδας Ελλήνων ψηφοφόρων η οποία δεν έχει σαφή ιδεολογικό προσανατολισμό, αλλά μάλλον περιάγεται ολόκληρο το κοινοβουλευτικό και εξωκοινοβουλευτικό φάσμα σε αναζήτηση σωτήρα.
Θα ήταν χρήσιμο να έχουμε κατά νου πως δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να εξισώνουμε αβασάνιστα με τον συντηρητισμό και την συντηρητική ιδεολογία. Το ομολογητέο γεγονός ότι υπήρχε ενιαίος κομματικός φορέας, σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να επισκιάζει τις τεράστιες ιδεολογικές διαφορές οι οποίες δεν οδηγούσαν σε ρήξη εξαιτίας της κεντρομόλου δύναμης που ασκεί η νομή της εξουσίας, ή ακόμη και η προοπτική της. Η δεξιά παράταξη στην Ελλαδα ήταν μία broad church ακόμη περισσότερο και από τους βρετανούς τόρηδες, για τους οποίους είχε αρχικά χρησιμοποιηθεί ο όρος.
Όπως είπε και έτερος χρήστης του διαδικτύου: «Ενδιαφέρον, αλλά τελείως λανθασμένες κατά την προσωπική μου άποψη οι ιστορικές τομές που δημιουργεί—και μια σειρά λανθασμένων συμπερασμάτων».
Για να γίνω πιο συγκεκριμένος, θα προχωρήσω σε μία σημείο προς σημείο ανασκευή των πορισμάτων του κου Χρυσόγελου:
- Διαβλέπει εντός της δεξιάς παράταξης αξιοθαύμαστη εσωτερική ενότητα στις ιδέες για την «θεσμική και πολιτειακή οργάνωση του κράτους».
Διερωτώμαι αν το λέει ειρωνικά ο κος Χρυσόγελος. Γιατί μόνον ως ειρωνεία θα μπορούσε να εκληφθεί. Η δεξιά παράταξη εμπεριείχε αυταρχικούς και φιλελεύθερους, ρεαλιστές και εθνικιστές. Για να μη μιλήσουμε για την συνύπαρξη φιλο-δικτατορικών και αντι-δικτατορικών, βασιλοφρόνων και αντιβασιλικών. Την συμφωνία δεν ξέρω που βλέπει. Άλλωστε με δεδομένη την συνύπαρξη δύο καίριων τάσεων, της λαϊκής δεξιάς και της φιλελεύθερης, θα ήταν αδιανόητο να μην υπάρχουν διαφοροποιήσεις τόσο στο ζήτημα της κρατικής και πολιτειακής οργάνωσης όσο και στην οικονομία. [Την υπενθύμιση αυτής της διάκρισης οφείλω σε καλό φίλο και έγκριτο νομικό ειδήμονα στην ιστορία του συγκεκριμένου πολιτικού χώρου].
- Βλέπει επίσης σύγκλιση στις απόψεις για τη «μορφή των οικονομικών σχέσεων και παραγωγής».
Τί είδους συμφωνία μπορεί να υπάρξει ανάμεσα σε Σ. Μαρκεζίνη, Ι. Ράλλη, Αβέρωφ, Έβερτ, Ευταξία και Παπαληγούρα, Παπαθεμελή, Καραμανλή, Μάνο, Μητσοτάκη, Ανδριανόπουλο; Αν ο κος Χρυσόγελος το γνωρίζει, ας μας το πει. Στο ίδιο κόμμα συνυπήρχαν οπαδοί του κρατικού παρεμβατισμού και ζηλωτές της ελεύθερης—λεγομένης—οικονομίας. Η οικονομική πολιτική του κου Μητσοτάκη\, για παράδειγμα, δεν έχαιρε πλήρους αποδοχής από την παράταξη και αποτελεί έκφραση των αντιλήψεων της φιλελεύθερης μερίδας και τάσης μέσα στην παράταξη.
- «Οι όποιες διαφοροποιήσεις (αν δεν αφορούσαν απλά προσωπικές και αρχηγικές ατζέντες και ανταγωνισμούς) δεν ήταν κάτι παραπάνω από διαφορετικές αποχρώσεις πάνω στο ίδιο μοτίβο».
Προφανώς υπονοείται ότι τα όποια σχίσματα δεν είχαν ιδεολογική αλλά στενά προσωπική/κομματική χροιά. Μόνον έτσι μπορεί να γίνει αποδεκτή η πρότασή αυτή. Διότι όπως έχουμε ήδη δείξει υπήρχαν ακραίες διαφοροποιήσεις στις προτάσεις για την οικονομία και την κρατική και πολιτειακή οργάνωση.
- Δεν ήταν το ρήγμα μεταξύ «μνημονίου» και «αντιμνημονίου» που διέσπασε την ΝΔ αλλά η ανικανότητά της να ασκήσει αποτελεσματική πολιτική ως μνημονιακό κόμμα. Δεν πρόκειται δηλαδή για κάποια ιδεολογική διαμάχη επί των αρχών αλλά για ζήτημα προεξαρχόντως πρακτικό και μόνο. Αν οι μνημονιακές πολιτικές είχαν απτά θετικά αποτελέσματα η διαμάχη θα είχε σβήσει.
4β. Η αντιμνημονιακή Νέα Δημοκρατία έγινε μνημονιακή και ακολούθως υπερκεράστηκε εξ αριστερών στην αρχική αντιμνημονιακότητά της. Η αλλαγή στάσης αυτή δεν λαμβάνεται καθόλου υπόψη από τον κον Χρυσόγελο.
- Σύμφωνα με το κείμενο, «ο διεθνής προσανατολισμός της χώρας» είναι ένα άλλο αντικείμενο συμφωνίας εντός της δεξιάς παράταξης.
Έστω και αν υπήρχε μία γενική συμφωνία, φαίνεται αγνοεί ο κος Χρυσόγελος ότι αυτό επιβλήθηκε από τον Κ. Καραμανλή μεταπολιτευτικά, ενώ προηγουμένως υπήρχαν μη ριζικές διαφοροποιήσεις.
- Αναφέρεται ο συγγραφέας στην «εικόνα ρήξης μεταξύ αστικότητας και λαϊκότητας που δίνει» η Δεξιά.
Ούτε η αστικότητα ούτε η λαϊκότητα είναι όροι με πρόδηλο περιεχόμενο στην ελληνική πραγματικότητα. Τί είναι λαϊκότητα: ο Τερλέγκας ή το αυθεντικό δημοτικό τραγούδι· ο Θεόφιλος και ο Κόντογλου; Μιλάμε για τη λαϊκότητα που επανανακάλυψε ο Σεφέρης ή για την λαϊκότητα των καταγωγίων;
Σχετικά με την αστικότητα: υπήρξε ποτέ αστική τάξη μεταπολεμικά στην Ελλάδα; Ένας στοχαστής του βεληνεκούς του Κονδύλη το αρνείται κατηγορηματικά. Και αν υπάρχει τελοσπάντων διαφοροποιείται ουσιαστικά και ριζικά στην πολιτισμική και πολιτιστική της σύσταση από τα λαϊκά στρώματα;
- «Σχηματικά μπορούμε να πούμε ότι πρόκειται για το ρήγμα μεταξύ Ανατολής και Δύσης ή, όπως το έχουμε αποκαλέσει αλλού, μεταξύ λαϊκότητας και αστικότητας».
Τα δύο αυτά ρήγματα, στο βαθμό που ακόμη υπάρχουν, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι είναι σύστοιχα. Και δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι έχουν την αποφασιστική σημασία που ο κος Χρυσόγελος τους αποδίδει. Ή, εν πάσει περιπτώσει αναμένουμε την επ’ αυτού επιχειρηματολογία του κου Χρυσόγελου.
- «αποτελώντας τον εγγυητή της δυτικής και ευρωπαϊκής προσήλωσης της χώρας»
Δεν νομίζω ότι υπήρξε μεγαλύτερος εγγυητής από τον κεντρώο Γεώργιο Παπανδρέου. Γιατί λοιπόν περιορίζει την εγγύηση αυτή στην Δεξιά; Πώς αυτή η προσήλωση αποτελεί σημείο που σφραγίζει την υπόσταση της Δεξιάς, όταν ένας κεντρώος ήταν τουλάχιστον τόσο φιλοδυτικός όσο και ο οιοσδήποτε δεξιός και ακόμη περισσότερο…
Όσον αφορά τον γιο του, παρά τους λεονταρισμούς σε δημόσιες συνάξεις, στην πράξη υπήρξε ένας από τους πλέον φιλοδυτικούς ηγέτες, παρά τα μεσανατολικά του ανοίγματα.
- Αναφέρεται ο κος Χρυσόγελος στην εγγύηση της προς Δυσμάς πορείας της χώρας και την ικανότητα της Δεξιάς να την συγκεράσει «με την ιστορική συνέχεια και τα κεντρικά πολιτιστικά χαρακτηριστικά του Ελληνισμού».
Αυτό θα αποτελούσε έργο εφάμιλλο των μεγάλων στοχαστών του συντηρητισμού του 20ου αι. όπως ο Σπένγκλερ και ο Τσέιμπερλέιν. Εξ όσων γνωρίζω, έργο τέτοιο από την ελληνική Δεξιά—που συχνά εχθρεύεται στις περισσότερες μορφές της την διανόηση—δεν αναλήφθηκε ούτε και θα μπορούσε να έχει αναληφθεί. Μπορεί βέβαια σε αυτό το σημείο να κάνω και λάθος. Ας μου υποδειχθεί το περίγραμμα του έργου αυτού.
Υποσημείωση: Μία από τις αρτιότερες εκφράσεις του σχήματος της πολιτισμικής συνέχειας του Ελληνισμού δεν βρίσκεται στο έργο κάποιου δεξιού ή/ και συντηρητικού στοχαστή (άραγε πόσους είχαμε στην Ελλάδα;) αλλά στη Λειτουργία κάτω από την Ακρόπολη του Νικηφόρου Βρεττάκου.
- Θεωρεί ότι η «διατύπωση μιας θετικής πολιτικής πρότασης πέραν αυτής της παραδοχής αποτελεί ακόμα ζητούμενο».
Νομίζω ότι σπάνια υπάρχουν θετικές προτάσεις από το 1990 και μετά. Η απουσία θετικής πολιτικής πρότασης είναι ένα από τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα της ελληνικής πολιτικής ιστορίας. Απλά τα μνημόνια εστιάζουν την προσοχή μας σε αυτή την απουσία.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ανάλυση του κου Χρυσόγελου δεν στερείται αρετών, κυρίως στην συγχρονική ανάλυση του προβλήματος όπως όταν, λόγου χάρη, υπογραμμίζει την σημασία της ανοργάνωτης λαϊκής μάζας στην απήχηση των νέων δεξιών κομμάτων. Όμως τα ζητήματα που δεν αντιμετωπίζει ο κος Χρυσόγελος αποβαίνουν τελικά μοιραία για την ανάλυσή του.
Δεν υπάρχει αναφορά στο γεγονός ότι ο Σημιτισμός οικειοποιήθηκε πλήρως την εκσυγχρονιστική ατζέντα, τουλάχιστον σε επίπεδο εξαγγελιών, στερώντας την αντίπαλη παράταξη από ένα σημαντικό εφαλτήριο ιδεολογικής αποκλειστικότητας.
Δεν αναφέρεται καθόλου στην πραγματική ή θρυλούμενη (αυτό δεν είναι κάτι που μπορούμε να εξετάσουμε εδώ) διαχειριστική αποτυχία των κυβερνήσεων της ΝΔ των ετών 2004-9, η οποία σαφώς και είχε μακροπρόθεσμα οδυνηρές συνέπειες στην ενότητα της παράταξης.
Η συντηρητική ή/και δεξιά ελλαδική σκέψη δεν μπόρεσε να παρακολουθήσει τη μεταμόρφωση της Αριστεράς από οιονεί μαρξική σε ουσιωδώς φρανκφουρτιανή, με αποτέλεσμα να πολεμάει ένα κάποιο φάντασμα της Αριστεράς είκοσι χρόνια τώρα. Σε κάθε περίπτωση, ούτε και ο κος Χρυσόγελος αφομοιώνει στην ανάλυσή του την ταλάντωση αυτή από τον Μαρξικό στον Φρανκφουρτιανό πόλο, που άλλαξε τη λειτουργία της Αριστεράς…
*Ο Κωνσταντίνος Λερούνης γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα. Σπούδασε Φιλοσοφία, Αγγλική και Λατινική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Reading (Μεγάλη Βρετανία). Συμμετείχε σε ερευνητικά προγράμματα, άρθρα του έχουν δημοσιευθεί σε περιοδικά και συλλογικούς τόμους, έχει επίσης ο ίδιος επιμεληθεί συλλογικούς τόμους και στο ενεργητικό του περιλαμβάνονται περί τις είκοσι εισηγήσεις σε διεθνή συνέδρια.
Η εδώ απάντηση διαλέγεται με το κείμενο «Τα υπαρξιακά ρήγματα της (κεντρο)Δεξιάς στην Ελλάδα σήμερα». Μόλις το επιτρέψουν οι υποχρεώσεις, ο δρ Άγγελος Χρυσόγελος προτίθεται να συνεχίσει τον διάλογο με κείμενο-ανταπάντηση.