.jpg)
Συνταρακτικά είναι τα ευρήματα της έρευνας στα πλαίσια του ΕΚΠΑ, σε συνεργασία με το «Μαζί για το Παιδί» που αφορούν την κοινωνική καταγωγή των παιδιών και την όξυνση των ανισοτήτων, οι οποίες σταμπάρουν ανεξίτηλα το μέλλον τους.
Η έρευνα του καθηγητή του Τμήματος Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, κοινωνιολόγου Νίκου Παναγιωτόπουλου τιτλοφορείται: «Η κοινωνική κατασκευή των παιδιών και οι επιπτώσεις της στην υγεία, ψυχολογία και εκπαίδευση». Εκεί αποτυπώνονται εύληπτα τα ταξικά και εντέλει πραγματικά εμπόδια που αντιμετωπίζουν στο μεγάλωμα και την εξέλιξή τους τα παιδιά των πιο ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, θυμίζοντας την Ελλάδα άλλων εποχών και επιβεβαιώνοντας τη διαπίστωση για τη ραγδαία προλεταριοποίηση των πολιτών της χώρας.
Αυτά τα στοιχεία έρχονται σε μία εποχή που όπως ανέδειξε σε πρόσφατη έρευνά το Documento, όλο και περισσότεροι νέοι αναρωτιούνται γιατί να φέρουν στον κόσμο ένα παιδί, γνωρίζοντας τις δυσβάστακτες συνθήκες που θα αντιμετωπίσει; Τη φτώχεια, τη διαφθορά, την αυθαιρεσία, την ανασφάλεια, το έλλειμμα δικαιοσύνης.
Σύμφωνα με έκθεση του Economics and Econometrics Research Institute (Βρυξέλλες, 2011), ο συνολικός δείκτης γεννήσεων είναι υψηλότερος στις χώρες με χαμηλά επίπεδα διαφθοράς, υποδεικνύοντας ότι η αντιμετώπιση της διαφθοράς μπορεί να βοηθήσει στην αναχαίτιση της υπογεννητικότητας.
Όμως, ενώ όλα «φωνάζουν» την απελπισία των από «κάτω» ο Κ.Μητσοτάκης, «μακάριος» στις μακιαβελικές δάφνες του πάλαι ποτέ «41τακατό» δεν δείχνει να πτοείται. Άλλωστε, μην ξεχνάμε ότι ήταν ο ίδιος που το μακρινό 2017 δήλωνε: «Δεν τρέφω αυταπάτες για μια κοινωνία χωρίς ανισότητες. Κάτι τέτοιο είναι αντίθετο στην ανθρώπινη φύση». Είναι λογικό για τον ίδιο να νιώθει έτσι. Ποτέ δεν έκρυψε το θατσερικό του υπόβαθρο και την απέχθεια του για ό,τιδήποτε το λαϊκό. Τρανό παράδειγμα, ένα ακόμη, το χουντικής έμπνευσης νομοθετικό έκτρωμα για τις λαϊκές κινητοποιήσεις στην πλατεία Συντάγματος.
Παιδιά ενός κατώτερου θεού
Από την άλλη, υπάρχουν κανονικοί άνθρωποι, νέοι, εργαζόμενοι ή και άνεργοι, γονείς ή άτεκνοι ακόμη που βιώνουν ένα βαθύ υπαρξιακό τραύμα· απότοκο της επισφάλειας, της φτώχειας και των συνεχών εμποδίων στην κοινωνική κινητικότητα. Αυτή η συνθήκη αποτυπώνεται και στα ευρήματα της νέας έρευνας, δείχνοντας ότι τα παιδιά σήμερα στην Ελλάδα δεν εκκινούν όλα από την ίδια αφετηρία.
Μπορεί η Νέα Δημοκρατία να έχει καταργήσει από τις 24 Μαΐου 1976 και τον περίφημο «Νόμο 330» περί «εργατικών οργανώσεων και συνδικαλιστικών ελευθεριών» την πάλη των τάξεων, όπως χαρακτηριστικά έλεγε τότε ο ανεκδιήγητος υπουργός Εργασίας Κ. Λάσκαρης, ωστόσο 50 χρόνια μετά η ταξική καταγωγή συνεχίζει και οι ανισότητες συνεχίζουν να σταμπάρουν ανεξίτηλα τις ζωές των παιδιών στην Ελλάδα.
Εξετάζοντας τα ποιοτικά χαρακτηριστικά 100 οικογενειών με παιδιά ηλικίας 4-9 ετών στην Αττική, η έρευνα διαπιστώνει ότι υπάρχουν φραγμοί για τους πιο ευάλωτους, οικονομικά και πολιτιστικά, ακόμη και σε υπηρεσίες άμεσης ανάγκης όπως η υγεία. Σε αυτές τις περιπτώσεις, τα μέλη των ευάλωτων και αποκλεισμένων οικογενειών καθυστερούν την πρόσβασή τους στις φροντίδες υγείας, διατηρώντας παράλληλα ένα καθημερινό status quo μακριά από τη δεσπόζουσα αντίληψη των καλών διατροφικών, υγειονομικών και ιατρικών αρχών και πρακτικών της σύγχρονης εποχής.
Την ίδια ώρα, οι ανώτερες τάξεις δεν συναντούν κανένα εμπόδιο στη συστηματική και οργανωμένη φροντίδα του εαυτού τους και της σωματικής υγείας, με τον προληπτικό έλεγχο και τη δυνατότητα άμεσης καταφυγής στις φροντίδες υγείας να αποτελούν κομμάτι ενός θεμελιώδους πυρήνα διαβίωσης.
Αφύσικα πράγματα, στιγμιότυπα άλλων εποχών; Όχι, δα. Ειδικά όταν ο κοινωνικός δαρβινισμός και η χομπσιανή λογική της επικράτησης του ισχυρότερου αποτελούν θεμέλιο λίθο της κυβερνητικής πολιτικής. Ας θυμηθούμε εδώ, τι δήλωνε πριν λίγα χρόνια ο αν. υπουργός Εσωτερικών, Στέλιος Πέτσας:
Στην έρευνα και πάλι, στο ενδιάμεσο αυτών των δύο εκ διαμέτρου αντίθετων πόλων συναντά κανείς τις μεσαίες τάξεις, τα μεσοστρώμτα. Οι οικογένειες αυτές, αν και χαρακτηρίζονται από την τάση τους να υιοθετούν τη στάση των ανώτερων στρωμάτων, δεν φαίνεται να εφαρμόζουν -σχετικά με την υγεία- παρόμοιες πρακτικές, συστηματικά και ομοιογενώς.
Η ανισορροπία αυτή, όπως είναι φυσικό, αντανακλάται στα παιδιά, αφού οι σχέσεις που επιτρέπεται να έχουν και διατηρούν οι γονείς με το σώμα, τη διατροφή και την υγεία τους συμβάλλει στη διαμόρφωση των μορφολογικών και φυσιολογικών χαρακτηριστικών των σωμάτων των παιδιών.
Όπως αναφέρεται στην έρευνα: «Τα παιδιά των πιο ενδεών τμημάτων των λαϊκών τάξεων δηλαδή εκείνων που βρίσκονται σε μεγάλη εργασιακή επισφάλεια- είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένα στα «προβλήματα υγείας της φτώχειας»: στους κινδύνους της παχυσαρκίας, της νοητικής καθυστέρησης, των μαθησιακών προβλημάτων, σε προβλήματα που συνδέονται με τον πλημμελή εμβολιασμό, καθώς και με προβλήματα υγείας τα οποία προκαλούνται από τυχαία ατυχήματα, κυρίως εξαιτίας της απουσίας συστηματικής γονικής επιμέλειας. Η οικονομική επισφάλεια συνοδεύεται με από μορφές συναισθηματικής παραίτησης των γονέων και κυρίως των μητέρων, γεγονός που με τη σειρά του επηρεάζει αρνητικά την ευεξία των παιδιών. Οι γονείς αυτοί, κατά βάση, αναζητούν να διασφαλίσουν για τα παιδιά τους μόνο τις απολύτως βασικές σωματικές ανάγκες» .
Οι ανισότητες στο σχολείο
Η ανισότητα δεν μένει εκτός της σχολικής αίθουσας. Προερχόμενη ουσιαστικά από διαφορές στο υπάρχον οικογενειακό «πολιτιστικό κεφάλαιο» ξετυλίγετται πλήρως στην σχολική αίθουσα υπό το πρίσμα των διαφορών πολιτισμικής πρακτικής, ανάμεσα στα διαφορετικά στρώματα.
Επιπλέον, σε ένα γενικότερο πλαίσιο, η έρευνα τονίζει ότι σχεδόν όλοι οι γονείς από τις λαϊκές τάξεις, εκφράζουν μία σχετική εμπιστοσύνη στο σχολείο και στους δασκάλους των παιδιών τους. Η εμπιστοσύνη αυτή συνοδεύεται στις μεσαίες και ανώτερες τάξεις με συστηματικές διαδικασίες διαπραγμάτευσης με το εκπαιδευτικό προσωπικό, σε μια προοπτική συν- επιμέλειας των δραστηριοτήτων που εξελίσσονται μέσα στο σχολείο. Ωστόσο, «οι γονείς των λαϊκών τάξεων εναποθέτουν την ευθύνης της εκπαίδευσης των παιδιών τους στους δασκάλους, συντροφεύοντας τα απλώς τα λιγότερα ενδεή τμήματα τους στις σχολικές δραστηριότητες των παιδιών τους». Η ανισότητα δεν θα μπορούσε να μην περιλαμβάνει και την προσβασιμότητα σε και τη χρήση εξωσχολικών πολιτιστικών και παιδαγωγικών υπηρεσιών και αγαθών, με τα πρώτα να έρχονται πολύ γρήγορα σε επαφή και χρήση των υπηρεσιών εξωσχολικών θεσμών διαρκούς εκπαίδευσης και πολιτιστικής διάδοσης. «Αυτό ισχύει ιδιαίτερα όσο πιο ισχυρό είναι το πολιτιστικό κεφάλαιο της οικογένειας στο συνολικό όγκο κεφαλαίου της», επισημαίνει συγκεκριμένα στην έρευνα.
Όπως εξηγεί ο Ν. Παναγιωτόπουλος: «Κάθε οικογένεια συνθέτει και κατοικεί σε ένα περιβάλλον το οποίο διαμορφώνεται από τα κεφάλαια που κατέχει , το οικονομικό, το πολιτισμικό και το κοινωνικό. Μέσα σε αυτό καθορίζεται η σχέση του κάθε παιδιού με το σχολείο, τις επιδόσεις του, με τις σπουδές του» {Ρ/Σ, «Αθήνα 984»].
Οικιακό περιβάλλον που ευνοεί τον στιγματισμό
Κατά καιρούς, διάφοροι κυβερνητικοί παράγοντες επιχειρούν να φτιασιδώσουν τον κοινωνικό ερειπιώνα που αφήνει πίσω η πολιτική τους, μέσα από διάφορα (και φριχτά αδιάφορα) επικοινωνιακά τρικ: περί ανταγωνιστικότητας, αριστείας, ίσων ευκαιριών και διάφορες άλλες μυαλοφυγόδικες αρλούμπες.
Τους καταλαβαίνουμε. Δύσκολο να μιλήσεις για την αλήθεια, χωρίς να αναφερθείς στον υπαίτιο αυτής της κατάστασης. Πώς, δηλαδή, να μιλήσεις για τον «άνισο έλεγχο του καθημερινού χρόνου που αφιερώνουν οι γονείς στα παιδιά τους», εξαιτίας της εργασιακής επισφάλειας , όταν ως κυβέρνηση συνθλίβεις συνεχώς τα εργασιακά δικαιώματα και τις απολαβές των εργαζομένων;
Πώς να μιλήσεις για οικογένειες πνιγμένες στη μέγγενη της οικονομικής ανασφάλειας, δίχως καμία προοπτική που διαβιούν σε ελάχιστα τετραγωνικά μέτρα, όταν απουσιάζει- εν πλήρει γνώσει σου μια συμπεριληπτική στεγαστική πολιτική; Αυτές οι οικογένειες είναι που βιώνουν την ανέχεια ως έναν καθημερινό, επαναλαμβανόμενο φράχτη των ορίων ζωής τους. Αυτά τα όρια, εξηγεί η έρευνα, ενσωματώνονται από τα παιδιά, «συμβάλλοντας αρνητικά στην ανάπτυξη μιας θετικής εικόνα του εαυτού και της αυτοεκτίμησής τους, καθώς και στην ψυχοκινητική ανάπτυξή τους, κυρίως μέσω της καθυστέρησης απόκτησης κινητικών ικανοτήτων και της αίσθησης του σώματός τους».
Ειδικότερα, σε ό, τι αφορά τις οικογένειες που έχουν παραδοθεί στην οικονομική ανασφάλεια και στην κρίση κοινωνικότητας που αυτή συνεπάγεται, όχι μόνο αμφισβητείται η κοινωνική τους ταυτότητα, αλλά και η οικονομική τους υπόσταση και, μέσα στον κενό, και δραματικά ανιαρό και όχι ελεύθερο χρόνο, ακόμη και το ίδιο το νόημα της ύπαρξής τους. Έτσι, «διαμορφώνονται συνθήκες βίωσης από τα παιδιά ενός ορατού στιγματισμού, ενός αισθήματος αδυναμίας, καχυποψίας, μιας εικόνας της αναξιοπιστίας, και αφερεγγυότητας για την οικογένειά τους».
Σύμφωνα με τον Ν. Παναγιωτόπουλο, η εθνική στρατηγική για την καταπολέμηση των ανισοτήτων πρέπει να προσφέρει ένα εφαρμόσιμο πλαίσιο πολιτικής, να είναι συνεργατική και να λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες των πολιτών. Θα εισακουστεί; Άγνωστο. Σε διαφορετική περίπτωση οι διακρίσεις θα συνεχίσουν να επηρεάζουν την υγεία, την εκπαίδευση και την ψυχολογία των παιδιών.
*** Την Τετάρτη 29 Οκτωβρίου 2025, στις 9:00, το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών διοργανώνει ημερίδα με θέμα: Τα παιδιά της Ελλάδας: το παρόν και το μέλλον τους
Η ημερίδα θα πραγματοποιηθεί στην Αίθουσα Α. Αργυριάδη-Κεντρικό κτήριο ΕΚΠΑ και εκεί θα παρουσιαστούν τα πρώτα αποτελέσματα έρευνας σε εξέλιξη, που υλοποιείται στο πλαίσιο του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, υπό την διεύθυνση του Καθηγητή Κοινωνιολογίας, Νίκου Παναγιωτόπουλου, με θέμα τις κοινωνικές ανισότητες μεταξύ των παιδιών της ελληνικής κοινωνίας και τις επιπτώσεις τους στο παρόν και το μέλλον τους.